مقاله کوتاه: تحلیل «کمان کشی بر سر بیمار» در شعرِ حافظ شیرازی

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

چکیده

تحلیل «کمان­کشی بر سر بیمار» در شعرِ حافظ شیرازی
 
                  
چکیده
ادبیات فارسی ناگزیر است که فرهنگ و ادبیات شفاهی و عامیانه را در متن و بطنِ خویش پذیرا باشد. حافظ ازجمله شاعرانی است که فرهنگ شفاهی زمانِ خود را پروریده و در آیینه‌ی هنرِ اشعارش انعکاس داده است. در غزلیّات وی بیتی به قرار زیر است:
 با چشم و ابروی تو چه تدبیر دل کنم؟
وه زین کمان که بر سر بیمار می­کشی
ضبط این بیت بر اساس چاپ ابوالقاسم انجوی است و پرویز ناتل خانلری و محمّد قزوینی و قاسم غنی «بر من بیمار» آورده­اند؛ امّا حسین­علی هروی «بر سر بیمار» را درست­تر و ضبطِ حافظ قدسی را شاهدی بر این مدّعا می­داند. به‌هرروی، «کمان کشیدن بر سر بیمار» محل بحث است. در گذشته رسمی بوده که چون از بهبودی بیمار نومید می­شدند، سینی بزرگی در کنار بیمار نگه می­داشتند و بی­آنکه خود او متوجه باشد گلوله­ای گلین در کمان می­گذاشتند و به‌شدّت به آن سینی می­زدند تا بیمار با شنیدن آن صدای غیرمنتظره بترسد و بهبودی یابد. پژوهشگر در مقاله‌ی پیش رو که با روش توصیفی‌- تحلیلی انجام شده، در پی آن است که با کاوش در فرهنگِ عامه، ادبیاتِ فارسی و طبِ سنتی این موضوع را بررسی و با ذکر ریشه­های اساطیری و مبانی طب سنتی همراه با کلیدواژه­های این رسم مثل کمان، گلوله‌ی گلین، سینی، بانگ و بیماری، چونی و چرایی این باور را تحلیل کند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of "Putting a Bow on the Patient's Head" in Hafez Shirazi's Poem ​

نویسنده [English]

  • Mohammad hadi Khaleghzadeh
Associate prof of Persian Language and Literature, Yasouj Branch, Islamic Azad
چکیده [English]

Persian literature is bound to accept oral and folk culture and literature in its text and heart. Hafez is one of the poets who nurtured the oral culture of his time and reflected it in the art of his poems. There is a verse in his poetry as follows:
What should I do with your eyes and eyebrows?
And the bow saddle that you draw on the patient's head

The recording of this verse is based on the edition of Abulqasem Anjavi, and Parviz Natal Khanleri, Mohammad Qazvini, and Qasim Ghani gave "I am sick", but Hossein-Ali Haravi "On the head of the patient" is more correct and the recording of Hafez Qudsi is a proof of this claim. knows However, "pulling a bow over the patient's head" is a matter of discussion. In the past, it was official that when they despaired of the patient's recovery, they would keep a big tray next to the patient and without him noticing, they would put a ball of clay in the bow and hit the tray hard to Hearing that unexpected sound, the patient will get scared and recover. This researcher in this article, which is done with descriptive and analytical method, seeks to investigate this issue by exploring popular culture, Persian literature and traditional medicine and by mentioning the mythological roots and basics of traditional medicine along with keywords. Analyze the reasons for this belief such as the bow, the clay bullet, the tray, bang and disease.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Hafiz
  • "archery"
  • "patient"
  • "folk culture"
  • "traditional medicine"
امیری، سیدرزّاق. (1382). تاریخ و فرهنگ مردم فراشبند. شیراز: نوید.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1351). «دشواری­های تصحیح دیوان خواجه حافظ». نگین، سال8، شماره‌ی 87، صص 50-53.
برزگر خالقی، محمّدرضا. (1382). شاخ نبات حافظ. تهران: زوّار.
بهمن‌بیگی، محمد. (1324). عرف و عادت در عشایر فارس، طلای شهامت. تهران: همارا.
ـــــــــــــــــ (1368). بخارای من ایل من. تهران: آ گاه.
بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1380). غزلیات بیدل دهلوی. به تصحیح اکبر بهداروند، تهران: پیک.
پاینده، محمود. (1355). آیین­ها و باورداشت­های گیل و دیلم. تهران: فرهنگ ایلیا.
حافظ، شمس­الدّین. (1345). غزلیات حافظ. شرح و تصحیح ابوالقاسم انجوی شیرازی، تهران: جاویدان علمی.
ـــــــــــــ (1362). دیوان حافظ. به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
ـــــــــــــ (1379). غزلیات حافظ. شرح بهروز ثروتیان، تهران: نگاه.
حمیدیان، سعید. (1396) شرح شوق. 5 مجلّد، تهران: قطره.
خرمشاهی، بهاءالدّین. (1372). حافظ­نامه. دو مجلّد، تهران: علمی و فرهنگی و سروش.
خواجوی کرمانی، کمال‌الدّین. (1336). دیوان اشعار. به‌تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: کتاب­فروشی بارانی و محمودی.
دورانت، ویل. (1380). تاریخ تمدّن. ج ۱، مترجم احمد آرام، تهران: علمی و فرهنگی.
دوستخواه، جلیل. (1371). اوستا. دو مجلّد، تهران: مروارید.
دیری، حسین؛ آشوری، محمدتقی. (1395). «بررسی کهن الگوی آب و کمان­کشی در داستان رستم و اسفندیار». هنرهای تجسمی و کاربردی، دوره‌ی 9، شماره‌ی 17، صص 19-36.
زریاب خویی، عباس. (1399). آیینه‌‌ی جام. تهران: علمی.
زیّانی، جمال. (1387). ‌آداب و رسوم و باورهای مردم زمانه در شعر حافظ. شیراز: نوید.
سعدی، مشرف­الدّین. (1375). کلیّات سعدی. تهران: میلاد.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1381). «نگاهی به طراز الاخبار». نامه‌ی بهارستان، سال 3، شماره‌ی 5، صص 109- 122.
شهری، جعفر. (1398). طهران قدیم. 5 مجلّد، تهران: معین.
شکورزاده، ابراهیم. (1363). عقاید و رسوم مردم خراسان. تهران: سروش.
صرفی، محمّدرضا. (1391). باورهای مردم کرمان. ج‌۱، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
طالب آملی، محمّد. (1346). کلیّات اشعار. به کوشش طاهری شهاب، تهران: سنایی.
علوی، پرتو. (1363). بانگ جرس. تهران: خوارزمی.
عقیلی خراسانی، حسین بن محمّد. (1385). خلاصة الحکمه. قم: اسماعیلیان.
فخرالزّمانی، عبدالنّبی. (کتابت 1043ق). نسخه‌ی طراز الاخبار. به خط سیدمحمّد حسینی بهادری، تهران: کتابخانه‌ی مجلس، شماره‌ی 358.
فرزاد، مسعود. (1349). حافظ. صحّت کلمات و اصالت غزل­ها. شیراز: دانشگاه پهلوی.
ماسه، هانری. (1355). معتقدات و آداب ایرانی. ترجمه‌ی مهدی روشن ضمیر، ج ۱، تبریز: مؤسسه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران.
مدنی، احمد. (1379). طبیبانه­های حافظ. شیراز: دانشگاه علوم پزشکی.
مزداپور، کتایون. (1383). داغ گل سرخ. تهران: اساطیر.
واحددوست، مهوش. (1379). نهادینه­های اساطیری در شاهنامه‌ی فردوسی. تهران: سروش.
هدایت، صادق. (1379). فرهنگ ‌ی مردم ایران. به کوشش جهانگیر هدایت، تهران: چشمه.
هروی، حسین­علی. (1364). «نکته­هایی در تصحیح دیوان حافظ». نشر دانش، سال ۶، شماره‌ی 2، صص 21-33.