شعر پژوهی(بوستان ادب)

بازخوانی شعرِ نصرت رحمانی بر اساس سبک گوتیک چکیدهگوتیسم و گوتیک، افزون بر هنر به‌عنوان سبک و شیوهای در ادبیات شناخته و پذیرفته شده است. مؤلفههای این سبک عموماً در آثار داستانی نمود داشته؛ ولی ... بیشتر بازخوانی شعرِ نصرت رحمانی بر اساس سبک گوتیک چکیدهگوتیسم و گوتیک، افزون بر هنر به‌عنوان سبک و شیوهای در ادبیات شناخته و پذیرفته شده است. مؤلفههای این سبک عموماً در آثار داستانی نمود داشته؛ ولی تجلیات آن را در شعر برخی شاعران امروز ازجمله نصرت رحمانی میتوان یافت. در نوشتار پیش رو به روش توصیفی – تحلیلی کوشش شده تا ابعاد و کیفیت بهرهمندی ناخودآگاهانه و گاه تعمدی رحمانی از مؤلفههای گوتیسم بررسی و تحلیل شود. در این راستا اشعاری که بر اساس گوتیسم قابل‌ارزیابی و تحلیل بوده یا اشعاری که تکوین هنجار و محتوای آنها مبتنی بر شاخصههایی است که با مؤلفههای گوتیک نسبت و قرابت دارند، انتخاب و ازمنظر گوتیسم بررسی و تحلیل شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد رحمانی روایاتی همراه با رویداد، توصیف، فضاسازی و مضمونآفرینی نامتعارف و شگفتآور در شعر خود آورده که میشود آنها را روایاتی با ماهیت گوتیک ارزیابی کرد. این روایتها که روندی ماجراجویانه و کابوسگونه دارند و بیفرجامی عشقهای جنونآمیز و تراژیک را گزارش میکنند، همچنین رویدادهایی شگفتآور، شوم و عموماً مربوط به مرگ، گور، کفن و ازاین‌دست موارد را دربردارند، با عناوین روایتهای «گوتیک و سوررئال»، «توصیف گوتیک»، «فضاسازی گوتیک»، «گوتیک و مکان» و «گوتیک و اشیا» طبقهبندی شده است. در این روایات، تصاویر، تعبیرات و توصیفاتی به‌کاررفته که دارای وجه وهمی و مالیخولیایی هستند، بدین‌واسطه میتوانند فضاهایی عجیب، تاریک و ترسناک را فراروی نگاه و نظر خواننده قرار دهند و موجب هراس و آزار او شوند. این مختصات میان روایات رحمانی و آثار گوتیک، گونهای نزدیکی و همسانی رقم زده و رحمانی را به‌عنوان یکی از شاعرانی مطرح می‌کند که به مؤلفههای گوتیسم گرایش یافته است.

بررسی و تحلیل زبان گفت‌و‌گو در کولی واره‌های سیمین بهبهانی

منوچهر تشکری؛ صدیقه پاک ضمیر

دوره 16، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 27-60

https://doi.org/10.22099/jba.2024.49076.4480

چکیده

بررسی و تحلیل زبان گفت‌و‌گو در کولیواره‌های سیمین بهبهانی چکیده کولیوارهها مجموعهی شانزده غزل نو از سرودههای شاعر معاصر، سیمین بهبهانی، است که در دفتر دشتارژن سال ... بیشتر بررسی و تحلیل زبان گفت‌و‌گو در کولیواره‌های سیمین بهبهانی چکیده کولیوارهها مجموعهی شانزده غزل نو از سرودههای شاعر معاصر، سیمین بهبهانی، است که در دفتر دشتارژن سال 1362 منتشر شده است. خواننده هنگام مطالعهی این غزلها با مجموعهای از روایتها روبهرو میشود که سازهی اصلی آن را گفتوگو تشکیل میدهد؛ ازاینرو نویسندگان این مقاله به بررسی زبان گفتوگو در مجموعهی کولیوارهها پرداختهاند. تحلیل زبان گفتوگو در روایت، از نظریههای ساختارگرایان است و در آن، عناصر زبانی دخیل در گفتوگو ازجمله: واژگان، ترکیبات، ضمایر، لحن، گزارههای گفتوگویی، عناصر ادبی دخیل در روابط آن و کارکرد گفتوگو بررسی میشود. در این پژوهش نیز ساختار زبانی گفتوگو در کولیوارههای سیمین بهبهانی بررسی شده و نگارندگان به نتایج تازه و قابلتأمّلی در زمینهی نوآوریهای این شاعر برجستهی معاصر در غزل دست یافتهاند؛ ازجمله نتایج حاصل این است که کارکرد گفتوگو در کولیوارهها به صورتهای «بازتاب حالات درونی شاعر، توصیف وضع موجود، آرزوی وضع مطلوب و ایجاد وحدت مضمون در محور عمودی غزل» انجام شده است. شاعر در این شانزده روایت، کولی را که نمادی از خود و هر زن و انسان آزاده و تلاشگری است، به کوشش برای ساختن جامعهای بهتر دعوت میکند. از دیگر یافتههای پژوهش حاضر این است که کاربرد گفتوگو در کولیوارهها سبب شده این غزلهای نو در دستهی غزل روایی معاصر بگنجد؛ بدینگونه که شاعر از آمیختن غزل سنّتی با غزل نو و گنجاندن مفاهیم تازه در قالب یک روایت، دیالکتیکی را میان غزل سنّتی و نو برقرار کرده که به نوآوری در غزل روایی معاصر انجامیده است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و آماری انجام و در گردآوری دادهها از شیوهی اسنادی و ابزار برگهنویسی (فیشبرداری) استفاده شده است. بستر اصلی پژوهش، مجموعهی شانزده کولیواره از دفتر دشتارژن سرودهی سیمین بهبهانی است.

خویشکاری عشق و جنگ در دوبیتی‌های فایز دشتی بر پایه‌ی نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی

احسان زیارتی؛ فرامرز خجسته؛ جواد دهقانیان؛ محمد امین صراحی

دوره 16، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 61-86

https://doi.org/10.22099/jba.2024.48587.4466

چکیده

خویش‌کاری عشق و جنگ در دوبیتی‌های فایز دشتی بر پایه‌ی نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی چکیدهیکی از وجوه قابل‌توجه شعرغنایی عاشقانه، مفهوم جنگ و تعبیرهای وابسته به آن است؛ رویکردی از ناز و جلوه‌گری ... بیشتر خویش‌کاری عشق و جنگ در دوبیتی‌های فایز دشتی بر پایه‌ی نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی چکیدهیکی از وجوه قابل‌توجه شعرغنایی عاشقانه، مفهوم جنگ و تعبیرهای وابسته به آن است؛ رویکردی از ناز و جلوه‌گری معشوق در مقابل خواست عاشق که ازطریق اشکال و عناصر مربوط به حوزه‌ی جنگ تشریح می‌شود. هدف پژوهش حاضر بررسی خویشکاری حوزه‌های مفهومی عشق و جنگ در دو‌بیتی‌های فایز دشتی است. پژوهش به روش تحلیل و توصیف کیفی و کمّی بر اساس بنیان‌های نظری استعاره‌ی مفهومی لیکاف و جانسون (1980) دوبیتی‌های فایز دشتی را موردمطالعه قرار می‌دهد. یافته‌های مطالعه که به‌صورت کتابخانه‌ای فراهم شده است، نشان می‌دهد تعداد 131 دوبیتی از مجموع 494 دوبیتی فایز دشتی (1367) کمینه یکی از ملزومات حوزه‌ی ‌جنگ را در خود دارد. این فراوانی که از بسط 79 مورد روشن از مناسبات جنگ حاصل می‌شود، در حمایت زیر‌نگاشت‌های میان‌حوزه‌ای و پی‌آمدهای استعاری مربوط به حوزه‌ی جنگ و همچنین تفصیل‌هایی که گاهی از شرایط اقلیمی- فرهنگی برخاسته است، درون‌مایه‌ی بخش قابل‌توجهی از دو‌بیتی‌های فایز دشتی را در ذیل استعاره‌ی مفهومی «عشق جنگ است» قرار‌می‌دهد. نتیجه‌ای که از این دریافت حاصل می‌شود روشن می‌کند که فهم استعاری این ترانه‌ها در ذیل نام نگاشت «عشق جنگ است» مستلزم نوعی خوانش است که به‌صورتی پیوسته حوزه‌‍‌‌های درون‌دادی و پی‌آمدهای استعاری مربوط به استعاره‌ی مرکزی را نیز فرا‌‌‌بخواند.‌

بررسی و تطبیق شکواییه‌ها در اشعار سیمین بهبهانی با تکیه بر دو مجموعه شعر چلچراغ و یک دریچه آزادی

آزاده طیبی؛ کبری نودهی؛ تقی امینی مفرد

دوره 16، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 87-110

https://doi.org/10.22099/jba.2023.44972.4309

چکیده

بررسی و تطبیق شکواییه‌ها در اشعار سیمین بهبهانی با تکیه بر دو مجموعه شعر چلچراغ و یک دریچه آزادی چکیدهشعر غنایی شعری عاطفی است که از عمق وجود شاعر بر‌می‌آید و اصیلترین و صمیمیترین احساسات او ... بیشتر بررسی و تطبیق شکواییه‌ها در اشعار سیمین بهبهانی با تکیه بر دو مجموعه شعر چلچراغ و یک دریچه آزادی چکیدهشعر غنایی شعری عاطفی است که از عمق وجود شاعر بر‌می‌آید و اصیلترین و صمیمیترین احساسات او را بیان می‌کند. این نوع شعر آینه‌ی تمام‌نمای درونیّات و بیان‌کننده‌ی مافیالضمیر شاعر است و انواعی دارد که تمامی آنها برگرفته از من احساسی و شکننده‌ی شاعر است و اثرگذاری آنها به این دلیل است که از عمق وجود برمیخیزد و بر دل مینشیند. یکی از انواع شعر غنایی، بثّالشکوی است که در لغت به‌معنی گلایه و درددل آمده و شاعر در آن به شکوه از تمام عواملی برمیخیزد که زندگی احساسی، اجتماعی، سیاسی و فلسفه‌ی وجودی او و نوع بشر را به‌هم‌ می‌ریزد و دستخوش تغییر و تحریف میکند و گاه با مویه، زمانی با سرزنش و گاهی با ناله به درددل با مخاطب مینشیند و عوامل رنج و پریشانی خاطر خود را بیان میکند. سیمین بهبهانی یکی از شاعران معاصری است که اشعارش در قالب شکایت از نابسامانیهایی زندگی همچون نادیده‌گرفته‌شدن احساسات، رنجش عاشقانه و همچنین اعتراض به اوضاع جامعه‌ای است که در آن زیسته و رنجی که مردمان زمانه می‌برند. در این مقاله، نگارندگان سعی دارند به روش توصیفی-تحلیلی انواع شکواییه را در دفاتر شعر «چلچراغ» و «یک دریچه آزادی» سروده‌ی سیمین بهبهانی بررسی و تحلیل کنند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که شکواییه‌های شخصی در هر دو مجموعه بسامد بالاتری نسبت به سایر شکواییهها دارد و دلیل آن را می‌توان در شکستهای زندگی خانوادگی شاعر و روح حساس و زنانه‌ی وی دانست. این شکواییهها بهترین راه برای پی بردن به خصوصیات روحی و روانی شاعر است و تصویری از زندگی شخصی او را به مخاطب ارائه میدهد.

بازتاب پندهای خواجه جلال‌الدین توران‌شاه در شعر حافظ

امیرافشین فرهادیان؛ محمد طاهری

دوره 16، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 111-134

https://doi.org/10.22099/jba.2024.47747.4410

چکیده

بازتاب پندهای خواجه جلال‌الدین توران‌شاه در شعر حافظ چکیدهارتباط شماری از سروده‌های حافظ با یکدیگر چشمگیر است. تحلیل عناصر این پیوندها گاه می‌تواند به درک دقیق‌تر شعر حافظ بینجامد. تأمل در روابط ... بیشتر بازتاب پندهای خواجه جلال‌الدین توران‌شاه در شعر حافظ چکیدهارتباط شماری از سروده‌های حافظ با یکدیگر چشمگیر است. تحلیل عناصر این پیوندها گاه می‌تواند به درک دقیق‌تر شعر حافظ بینجامد. تأمل در روابط درون‌متنی دیوان حافظ، اطلاعات بسیار مفیدی درباره‌ی رویدادهای زندگی او و برخی شخصیت‌های اثرگذار در آن رخدادها، در اختیار ما قرار می‌دهد. یکی از ممدوحان حافظ که نامش در شمار قابل‌توجهی از سروده‌ها ذکر شده، خواجه‌جلال‌الدین توران‌شاه، وزیر مشهور شاه‌شجاع مظفری، است. در این جستار با هدف تبیین نقش خواجه‌توران‌شاه در زندگی و شعر حافظ کوشیده‌ایم نخست اطلاعات حاصل از منابع تاریخی درباره‌ی وی را گردآوری کنیم و سپس با بررسی سروده‌هایی از حافظ که به‌تصریح درباره‌ی اوست، به توصیف مناسباتش با حافظ بپردازیم و آن‌گاه با تکیه بر بازیابی روابط درون‌متنی دیوان حافظ، کیفیت و اهمیت حضور این شخصیت در شعر حافظ را تحلیل کنیم. نتایج نشان می‌دهد که میان خواجه و حافظ رابطه‌ی صمیمانه‌ای برقرار بوده است. در مقاطعی که مناسبات حافظ با شاه‌شجاع و دربار وی به تیرگی و کدورت می‌گرایید، توران‌شاه برای بهبود این روابط کوشش می‌کرد. حمایت از حافظ در برابر مخالفان و دستگیری از او در شرایط مضیقه‌ی مالی هم از موارد مهمی است که در ترسیم سیمای توران‌شاه، نباید از نظر دور داشت. افزون‌براین، حافظ برخی از پندهای بلند آن وزیر کاردان را در لابه‌لای سروده‌های خویش ثبت کرده است. دریافت و بررسی این سخنان ارزشمند می‌تواند نتایج مهمی درجهت شناخت بهتر زندگانی حافظ و حتی درک دقیق‌تر شعر او در پی داشته باشد.

جست‌وجوی مؤلفه‌های اساسی پدیدارشناسی هوسرل در شعر قیصر امین‌پور

سید مهدی قافله‌باشی؛ محسن ذوالفقاری؛ جلیل مشیدی؛ حجت‌اله امیدعلی

دوره 16، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 135-158

https://doi.org/10.22099/jba.2024.48469.4455

چکیده

جست‌وجوی مؤلفه‌های اساسی پدیدارشناسی هوسرل در شعر قیصر امین‌پور چکیدهپدیدارشناسی از مهم‌ترین شیوه‌های تفکر فلسفی معاصر است که ادموند هوسرل آن را پایه‌گذاری کرد و سریع به شیوه‌ای برای تحقیق در ... بیشتر جست‌وجوی مؤلفه‌های اساسی پدیدارشناسی هوسرل در شعر قیصر امین‌پور چکیدهپدیدارشناسی از مهم‌ترین شیوه‌های تفکر فلسفی معاصر است که ادموند هوسرل آن را پایه‌گذاری کرد و سریع به شیوه‌ای برای تحقیق در حوزه‌های مختلف علوم انسانی ازجمله نقد ادبی تبدیل شد. پدیدارشناس با تعلیق رویکرد طبیعی به جهان و تمرکز بر تفسیر پدیده‌ها آنچنان‌که بر سوبژه پدیدار می‌شود، به شناخت و تبیین ابژه‌ها می‌پردازد. ازآنجاکه هنرمندان به‌ویژه شاعران درواقع به توصیف جهان زیسته‌ی خود آنچنان‌که برایشان پدیدار شده است می‌پردازند، می‌توان مؤلفه‌های روش پدیدارشناسی مانند «قصدیت» یا «حیث التفاتی»، «اپوخه»، رابطه‌ی «اگو» و جهان زیسته‌اش و «زمان‌آگاهی» را در آثار آنان ردیابی کرد. قیصر امین‌پور از شاعران صاحب‌سبک معاصر است که در این پژوهش با روش تحلیلی‌ـ‌ توصیفی و مقایسه‌ای، اشعار منتخبی از او را بررسی و تحلیل و مؤلفه‌های پدیدارشناسانه‌ای را استخراج کرده‌ایم که در توصیف جهان زیسته‌اش به کار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که امین‌پور در اشعار خود به «اپوخه»، «حیث التفاتی» و «اگو» اشاره داشته است. قیصر در مواردی به «شهود آیدتیک» پدیده‌ها پرداخته و چنان‌که در نمونه‌ای ارائه کرده‌ایم، «زمان‌آگاهیِ» هوسرل در تحلیل برخی اشعار او می‌تواند راهگشا باشد.واژه‌های کلیدی: اپوخه، پدیدارشناسی، حیث التفاتی، زمان‌آگاهی، شهود آیدتیک، قیصر امین‌پور. نقد پدیدارشناختی، هوسرل.

مقاله کوتاه: تحلیل «کمان کشی بر سر بیمار» در شعرِ حافظ شیرازی

محمد هادی خالق زاده

دوره 16، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 159-172

https://doi.org/10.22099/jba.2024.48902.4469

چکیده

تحلیل «کمانکشی بر سر بیمار» در شعرِ حافظ شیرازی چکیدهادبیات فارسی ناگزیر است که فرهنگ و ادبیات شفاهی و عامیانه را در متن و بطنِ خویش ... بیشتر تحلیل «کمانکشی بر سر بیمار» در شعرِ حافظ شیرازی چکیدهادبیات فارسی ناگزیر است که فرهنگ و ادبیات شفاهی و عامیانه را در متن و بطنِ خویش پذیرا باشد. حافظ ازجمله شاعرانی است که فرهنگ شفاهی زمانِ خود را پروریده و در آیینه‌ی هنرِ اشعارش انعکاس داده است. در غزلیّات وی بیتی به قرار زیر است: با چشم و ابروی تو چه تدبیر دل کنم؟وه زین کمان که بر سر بیمار میکشیضبط این بیت بر اساس چاپ ابوالقاسم انجوی است و پرویز ناتل خانلری و محمّد قزوینی و قاسم غنی «بر من بیمار» آوردهاند؛ امّا حسینعلی هروی «بر سر بیمار» را درستتر و ضبطِ حافظ قدسی را شاهدی بر این مدّعا میداند. به‌هرروی، «کمان کشیدن بر سر بیمار» محل بحث است. در گذشته رسمی بوده که چون از بهبودی بیمار نومید میشدند، سینی بزرگی در کنار بیمار نگه میداشتند و بیآنکه خود او متوجه باشد گلولهای گلین در کمان میگذاشتند و به‌شدّت به آن سینی میزدند تا بیمار با شنیدن آن صدای غیرمنتظره بترسد و بهبودی یابد. پژوهشگر در مقاله‌ی پیش رو که با روش توصیفی‌- تحلیلی انجام شده، در پی آن است که با کاوش در فرهنگِ عامه، ادبیاتِ فارسی و طبِ سنتی این موضوع را بررسی و با ذکر ریشههای اساطیری و مبانی طب سنتی همراه با کلیدواژههای این رسم مثل کمان، گلوله‌ی گلین، سینی، بانگ و بیماری، چونی و چرایی این باور را تحلیل کند.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 60، شهریور 1403

بازخوانی شعرِ نصرت رحمانی بر اساس سبک گوتیک

چکیده

بررسی و تحلیل زبان گفت‌و‌گو در کولی واره‌های سیمین بهبهانی

چکیده

خویشکاری عشق و جنگ در دوبیتی‌های فایز دشتی بر پایه‌ی نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی

چکیده

بررسی و تطبیق شکواییه‌ها در اشعار سیمین بهبهانی با تکیه بر دو مجموعه شعر چلچراغ و یک دریچه آزادی

چکیده

بازتاب پندهای خواجه جلال‌الدین توران‌شاه در شعر حافظ

چکیده

جست‌وجوی مؤلفه‌های اساسی پدیدارشناسی هوسرل در شعر قیصر امین‌پور

چکیده

مقاله کوتاه: تحلیل «کمان کشی بر سر بیمار» در شعرِ حافظ شیرازی

چکیده