نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• زهرا بحرینیان
• سیده مریم روضاتیان
• امید ذاکری کیش
• مسعود آلگونه جونقانی

گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان

چکیده

بافت فکری و اجتماعی ایران و مشخصاً آذربایجان قرن ششم در اسکندرنامۀ نظامی تبلور یافته است. برای شناخت گفتمان‌های رایج در این عصر، می‌توان از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف استفاده نمود. فرکلاف ضمن تأکید بر رابطۀ درهم‌تنیدۀ متن، تعامل و بافت اجتماعی، از اهمیت نقش نهاد قدرت در تولید، اصلاح و بازتولید گفتمان‌ها با کمک ایدئولوژی سخن می‌گوید. بر پایۀ روش فرکلاف، یک متن در سه لایۀ توصیف و تفسیر و تبیین بررسی می‌شود. در این پژوهش با مطالعۀ اسکندرنامۀ نظامی، دو نامۀ دارا و اسکندر پیش از شروع جنگ ، تحلیل شده است و در طی آن با بررسی عبارت‌بندی دگرسان، عبارت‌بندی افراطی، شمول معنایی، تضاد معنایی، عاملیت جمله، فرآیند اسم‌سازی، مجهول‌سازی، مثبت و منفی بودن جمله و پیوند جملات در سطح توصیف؛ بافت موقعیت، بافت بینامتنی در سطح تفسیر و بررسی داده‌های برآمده از دو سطح قبلی در سطح تبیین وجود سه گفتمان خویشاوندی، دینداری و نظامی‌گری برای تصاحب قدرت سیاسی در قرن ششم آشکار گشت. نظامی دو گفتمان دین‌داری و گفتمان نظامی‌گری برای تصاحب قدرت را تقویت می‌کند و گفتمان خویشاوندی را به چالش می‌کشد. همچنین او ایدئولوژی بیگانه دوستی که نقطۀ مقابل ایدئولوژی بیگانه‌ستیزی است را تقویت می‌کند. در حیطۀ نهاد دین، سه گفتمان دین‌داری اسلامی، گفتمان اشعری و گفتمان فلسفه‌گرایی در اسکندرنامه تجلی یافته است. برخورد نظامی با گفتمان دین‌داری اسلامی هنجاری است اما با ترکیب و اصلاح دو گفتمان اشعری و فلسفه‌گرایی در حال بازتولید نوعی دیگر از گفتمان مبتنی بر خردگرایی است.

کلیدواژه‌ها

• اسکندرنامۀ نظامی
• ایدئولوژی
• تحلیل گفتمان انتقادی
• فرکلاف
• قدرت
• گفتمان

موضوعات

• متون نظم

عنوان مقاله [English]

A discourse analysis of power and ideology in two letters from Nizami's Iskandarnameh based on Fairclough's method.

نویسندگان [English]

• Zahra Bahreinian
• Sayyedeh Maryam Rozatian
• Omid Zakerikish
• Masoud Algooneh Jouneghani

Department of Persian Language and Literature Humanities Faculty, University of Isfahan, Iran

چکیده [English]

century A.H. is vividly reflected in Nizami's Iskandarnameh.Fairclough's Critical Discourse Analysis(CDA), which emphasizes the interconnection between text, interaction, and social context, provides a powerful framework to identify the dominant discourses of the era and the ideological role of institutional power in shaping them.based on this model, two letters exchanged betweenDara and Alexander prior to the battle are analyzed at three levels: description, interpretation, and explanation. The descriptive level examines linguistic features such as rewording, overwording, Hyponymy, Antonymy, agency, nominalization, passivation, sentence polarity, and cohesion; the interpretation level addresses the situational and intertextual context; and the explanation level synthesizes the insights gained. The analysis reveals three prevalent discourses aimed at political dominance: kiship, religiosity, and militarism.Nizami strengthens the discourses of religiosity and militarism while challenging the kindship discourse.He also promotes an ideology of Xenophilia, opposing the dominant xenophobic tendencies.Within the religious framework of the text, three discourses emerge: Islamic piety, Ash'ari theology, and philosophical rationalism. Nizami critiques islamic piety, but through a creative synthesisof Ash'ari and philosophical elements, he reconstructs a rationalist discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

• Nizami's Iskandarnameh:
• Ideology:
• Critical Discourse Analysis:
• Fairclough
• power:
• Discourse