نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات حماسی) دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
در پی واکاوی روایات فریدون در اوستا و متون پیش از اسلام، شاهنامه، تواریخ دوره‌ی اسلامی و طومارهای نقالی روشن شد که اگرچه در کلیات، روایات این متون با شاهنامه هم‌سو هستند، اما تطورات و دگردیسی‌هایی در این متون نسبت با شاهنامه نظاره‌گریم که این امر یا نتیجه‌ی آبشخور دیگرگون این روایات و یا حاصل دخل و تصرفاتی است که با دور شدن از بستر اسطورهای روایت، به این متون راه یافته است. از جمله‌ی این دگردیسی‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سیمرغ،ضحاک و روزِ شمار، جنگ جادوان و شکستن طلسم ضحاک، مرگ ضحاک، طرح دوستی کاوه با ضحاک، نمرودِ جمشید(فریدون)، پرواز ضحاک، ضحاک محبوب، ضحاک و کوه آتشفشان، برماین و شیر دانش، گاوسواری فریدون، ایرج / دختر بهرام ابرکوهی/ شهنواز/ ایران‌دخت، سه پور فریدون و پیوند با دختران شاه مصر و شرایط سه‌گانه، دسیسه‌ی میراب، پرواز فریدون، افسونگری فریدون، تقسیم کردن جهان با تیر و کمان، باج‌خواهی ایرج از سلم و تور، گناه فریدون و تورج، کوشک و فرکوشک.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
An analyzing the transformations of Fereydon's narratives from Avesta to Naqali scrolls
نویسندگان [English]
- Mahmoud Rezaei dasht arzhaneh 1
- Seyyedeh zahra Malekpoor 2
1 Prof in Persian Language and Literature of Shiraz University, Shiraz, Iran
2 PhD student in Persian Language and Literature of Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]
After analyzing the narrations of Fereydun in the Avesta and pre-Islamic texts, the Shahnameh, the histories of the Islamic period, and the Naqali scrolls, it became clear that although in general, the narrations of these texts are similar with the Shahnameh, there are some transformations in these texts compared with the Shahnameh. we can see that this is either the result of different sources of these traditions, or the result of interferences that have made their way to these texts by moving away from the mythological context of the narration. Among these metamorphoses, the following can be mentioned: Simorgh, Zahak and resurrection, The War of the Magicians and Breaking Zahak's Spell, Zahak's Death, Kaveh's Friendship Plan with Zahak, Nimrod of Jamshid (Feridon), Zahak's Flight, lovely Zahak, Zahak and volcano, Bermayan and milk of science, Fereydon's Horse Riding, Iraj / Bahram Abarkoohi's Daughter / Shahnawaz / Irandekht, Fereydon's Three Pours and the Connection with the Daughters of the King of Egypt and Triple Conditions, Mirab's Conspiracy, Fereydon's Flight, Fereydon's enchantment, dividing the world with a bow and arrow, Iraj's blackmailing of Salm and Tour, the sin of Fereydon and Toraj, Kushak and Farkushak.
کلیدواژه‌ها [English]
- Fereydon
- pre-Islamic texts
- Shahnameh
- Folklore
- history
- Naqali scrolls
- آموزگار، ژاله. (١٣٧٤). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سازما‌ن مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
- ................... (1383). «نکته‌هایی دربارۀ تلمیحات شاهنامه‌ایِ خاقانی». پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 4، صص 7- 36.
- آیدنلو، سجاد. (1385). «ارتباط اسطوره و حماسه بر پایه‌ی شاهنامه و منابع ایرانی». مطالعات ایرانی، شماره‌ی10، صص ۱-31.
- ..................... (1387). «چند بنمایه و آیین مهم ازدواج در ادب حماسی ایران». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره‌ی 160، صص 1-23.
- .................... (1388). از اسطوره تا حماسه. تهران: سخن.
- .......................(1391). طومار نقالی شاهنامه. تهران: بهنگار.
- ....................... (1394). «برخی روایات نقّالی و شفاهی در ملحقات نسخ و چاپ‌های شاهنامه». فرهنگ و ادبیّات عامه، سال 3، شماره‌ی 5، صص ۵۰- ۱۰۰. ابن‌فقیه همدانی. (1349). البلدان. ترجمه ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- اخوان اقدم، ندا. (1401). «مقایسه‌ی تطبیقی داستان فریدون در شاهنامه فردوسی و شاه لیر شکسپیر با رویکرد اسطورهشناسی». مطالعات ایرانی، شماره‌ی 42، صص 1-27.
- اردستانی رستمی، حمیدرضا. (1397). ضحاک شاهنامه. تهران: نگاه معاصر.
- ............................................. (1400). «دربارهی بنیاد گنوسی گناه (نادانی و ناسپاسی) فریدون». شاهنامه و زبان فارسی، صص 17-46.
- ارژنگی، کامران. (1399). بررسی و تحلیل منابع داستان‌های مشترک طومارهای جامع نقّالی و شاهنامهی فردوسی. پایاننامه‌ی دکتری، به راهنمایی محمدجعفر یاحقی، دانشگاه فردوسی مشهد.
- اسدی طوسی. (1354). گرشاسبنامه. به‌کوشش حبیب یغمایی، تهران: طهموری.
- اسلامی ندوشن، محمد علی.(1385). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: شرکت سهامی.
- افشار مدائنی، مهران. (1377). طومار جامع نقالان (هفت لشکر). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- اکبری‌مفاخر، آرش. (1395). «شاه گاوسوار». پژوهشنامه‌ی ادب حماسی، شماره‌ی 21، صص 13-43.
- امینی، محمدرضا. (1381). «تحلیل اسطوره قهرمان در داستان ضحاک و فریدون بر اساس نظریه‌ی یونگ». مجله‌ی علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره‌ی 2، پیاپی 34، صص 53-64.
- ایرانشان ابن ابی‌الخیر. (1377). کوش‌نامه. به‌کوشش جلال متینی، تهران: علمی.
- اکبری مفاخر، آرش. (1395). «شاه گاوسوار». پژوهشنامه‌ی ادب حماسی، شماره‌ی 12، صص 13-42.
- انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم. (1369). فردوسینامه. ج۲، تهران: علمی.
- اوستا. (1389). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.
- بهار، مهرداد. (1378). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
- تاریخ سیستان. (1352). تصحیح ملک‌الشعرای بهار، تهران: مؤسسه‌ی خاور.
- تفضلی، احمد. (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. تهران: سخن.
- جعفری دهقی، محمود؛ پوراحمد، مجید. (1392). «گرز گاوسر فریدون و منشأ آن». ادب فارسی، شماره‌ی 2، صص 39-56.
- خطیبی، اابوالفضل. (1390). «آیا فریدون به یزدان ناسپاس شد؟». مجموعه‌مقالات همایش هزاره‌ی شاهنامه، تهران: فرهنگستان زبان و ادبِ فارسی، صص 183- 200.
- خواندمیر، غیاثالدین. (1380). حبیبالسیر. به‌کوشش جلال همایی، تهران: خیام.
- دریایی، تورج. (1376). «سهم منابع هند و اروپایی در شناخت شاهنامه: هویت کاوه آهنگر». ایرانشناسی، سال ۹، شماره‌ی 34، صص 279-284.
- دومزیل، ژرژ. (1383). سرنوشت جنگجو. ترجمهی مهدی باقی و شیرین مختاریان.تهران، قصه.
- دینوری، ابوحنیفه. (1364). اخبارالطوال. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- راشد محصل، محمدتقی. (1389). دینکرد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زریری، مرشد عباس. (1396). شاهنامهی نقالان. ج۱، تهران: ققنوس.
- ژیران،ف،لاکوئه،گ،دلاپورت،ل. (1375) فرهنگ اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: فکر روز
- سعیدی، مصطفی؛ هاشمی، احمد. (1381). طومار شاهنامهی فردوسی. تهران: خوشنگار.
- صفا، ذبیح‌الله. (1384). حماسهسرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
- طبری، محمد. (1385). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1390). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی‌مطلق، ج۱، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- قائمی، فرزاد. (1399). «چرا فریدون سومین است». جستارهای زبانی، شماره‌ی 2، صص 338 – 360.
- کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید). (1383). ترجمه فاضل‌خان همدانی و ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران: انتشارات اساطیر.
- کریستن سن، آرتور. (1384). کاوه آهنگر و درفش کاویانی. ترجمه منیژه احدزادگان آهنی، تهران: طهوری
- کهریزی، خلیل. (1399). «گناه فریدون». آیینه‌ی میراث، شماره‌ی 67، صص32-52.
- گزیده سرودههای ریگ ودا. (1372)به تحقیق و ترجمه و مقدمه دکترسیدمحمدرضا جلالی نائینی، تهران: نقره.
- مجمل التواریخ و القصص. (1399). به تصحیح و تحقیق اکبر نحوی، تهران: سخن.
- مختاریان، بهار. (1389). درآمدی بر ساختار اسطورهای شاهنامه. تهران: آگه.
- مرزبان فارسی، رفیعالدین. (1399). فرامرزنامه کوچک. به کوشش ابوالفضل خطیبی، رضا غفوری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار و سخن.
- مرعشی، ظهیرالدین. (1345). تاریخ طبرستان، رویان و مازندران. به‌تصحیح محمد حسین تسبیحی، تهران: اساطیر.
- مولائی، چنگیز. (1387). «نیروی سهگانه‌ی فریدون در روایات اساطیری و سنتهای حماسی ایران». جشننامهی دکتر بدرالزمان قریب، به‌کوشش زهره زرشناس و ویدا نداف، تهران: طهوری، صص 159- 185.
- ..........................(1387)، راز بندی شدن ضحاک در سنتهای دینی و حماسی ایران، جشننامه استاد اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
- ........................(1388). «ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎم ﻓﺮﻳﺪون و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﺳﻪ ﻧﻴﺮوی او در ﺳﻨّﺖﻫﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی و ﺣﻤﺎﺳﻲ اﻳﺮان». جستارهای ادبی، شماره‌ی 167، صص151 – 174.
- ......................(1389). «بررسی روایات مربوط به ضحاک و گاو برمایه در متنهای ایرانی». نامهی فرهنگستان، شماره‌ی 3، صص107 –
- مسکویه، ابی‌علی احمدبن‌محمد. (1382). تجارب الامم و تعاقب الهمم. تحقیق سید کسروی حسن. الجزو الاول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- مهدی پور، محمد.(1390). «تحقیق تطبیقی داستان حضرت یعقوب (ع) و فریدون و فرزندان آنان». گوهر گویا، شماره5،صص 99-124.
- میرفخرایی، مهشید. (1389). روایت پهلوی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- نحوی، اکبر. (1385). «دربارهی چند نام عربی در شاهنامه». شاهنامه‌پژوهی. دفتر ۱، صص 1- 11.
- وراوینی، سعدالدین. (1389). مرزباننامه. به‌کوشش خلیل خطیبرهبر، تهران: صفی علی‌شاه.
- نوری‌عثمانوف، محمّد. (1354). «خدای‌نامه‌ها و شاهنامه‌های مأخذ فردوسی». جشننامهی محمّد پروین گنابادی. تهران: توس.
- هومر. (1378). ایلیاد. ترجمهی سعید نفیسی. تهران: بنگاه ترجمه و کتاب.
- هاکس، جیمز. (1377). قاموس کتاب مقدس. تهران: انتشارات اساطیر.
- West, E. West. (1885). The Sacred Books of East. Vol 24. Edited by Max Muller, Oxford, University Press.
', './data/jba/coversheet/cover_fa.jpg'))