شعر پژوهی(بوستان ادب)

عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی چکیدهتحلیل گفتمان انتقادی یکی از روشهای تحلیل کیفی است که به ما میآموزد در ورای متن، مفاهیم پنهانی نهفته است. غیریتسازی، به‌حاشیهرانی ... بیشتر عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی چکیدهتحلیل گفتمان انتقادی یکی از روشهای تحلیل کیفی است که به ما میآموزد در ورای متن، مفاهیم پنهانی نهفته است. غیریتسازی، به‌حاشیهرانی و برجستهسازی ازجمله شیوههایی هستند که سازندگان متن از آنها بهره میبرند تا گفتمان رقیب را به حاشیه برانند و گفتمان خودی را به‌جای آن برجسته کنند. ناصرخسرو یکی از کسانی است که از این روش به فراونی بهره برده است. وی عالمان دینی گفتمان رقیب را آماج غیریتسازی و به‌حاشیهرانی قرار داده و گفتمان خودی را که همان تشیع فاطمی است، برجسته کرده. روش طبقهبندی اطلاعات مقاله توصیفی- تحلیلی و روش تجزیه‌وتحلیل آن، روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و روش تحلیل گفتمان اجتماعی- سیاسی لاکلائو و موفه است. پس از بررسی اشعار ناصرخسرو در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به این نتایج دست یافتیم: در سطح توصیف ناصرخسرو از روشهای حذف گفتمان رقیب، طنز، تشخصزدایی، تقابل ضمیر، حسن تعبیر، حصر موصوف و اسطورهسازی بهره برده است. در سطح تفسیر میتوان به درگیریهای مذهبی و نیز نگرش منفی نسبت به اسماعیلیان اشاره کرد. در سطح تبیین با توجه به رسالت ناصرخسرو برای ترویج مذهب اسماعیلیه وی کوشیده است ریاکاری، جبرگرایی و دیگر ناهنجاریهای جامه‌ی خویش را به حاشیه براند و دالهای گفتمانی خودی مانند خردورزی، دانش‌گرایی و... را جایگزین آنها کند.

بررسی استعاره‌های شناختیِ وحدت وجود در رباعیات مولانا

علی علی زاده آملی؛ بهاءالدین اسکندری؛ علیرضا نبی لو

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2024.49728.4514

چکیده

به‌تصویر کشیدن و عینیت‌بخشیدنِ مفهومی انتزاعی، به درک بهتر آن کمک می‌کند؛ ازین‌رو نظریة وحدت وجود که توسط عارفان مسلمان با تعابیر مختلفی مطرح شده‌است، در اشعار شاعران نیز در قالب تصاویر مختلفی قابل ... بیشتر

مشاهده مقاله

چراییِ مادینگیِ آسمان در نگرشِ ناصرخسرو

حمیدرضا اردستانی رستمی

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 19-34

https://doi.org/10.22099/jba.2024.51139.4560

چکیده

گذشتگان آسمان را پدر و زمین را مادر می‌انگاشتند که در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان ازجمله ناصرخسرو می‌توانیم این باور را ببینیم؛ اما همین ناصرخسرو در بیت‌هایی آسمان را «مادرِ» مردمان و در ... بیشتر گذشتگان آسمان را پدر و زمین را مادر می‌انگاشتند که در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان ازجمله ناصرخسرو می‌توانیم این باور را ببینیم؛ اما همین ناصرخسرو در بیت‌هایی آسمان را «مادرِ» مردمان و در جایی دیگر «خواهرِ اهریمن» می‌خواند و بدین‌ترتیب به مادینه بودنِ او اشاره می‌کند. به نظر می‌رسد چراییِ این موضوع را باید در باورهایِ کهنِ ایرانی (کیش مهر و مانویت) که اسماعیلیان و ازجمله ناصرخسرو از آن متأثر بودند، پی بگیریم و برشماریم، به این معنا که: 1. ایرانیان هنگام نیایشِ ایزدمهر، از آسمان هم یاد می‌کردند و ازآنجاکه نزد برخی این ایزد مؤنث تلقی می‌شده، گویا آنان آسمان را نیز به‌دلیل هم‌جواری با مهر مادینه می‌انگاشتند؛ 2. ایرانیان گوهر آسمان را از سنگ می‌دانستند؛ گوهری که برای مهریان زنی پنداشته شده که مهر از دل آن بیرون آمده و بدین‌ترتیب جنبه‌ای مادرانه از او به تصویر کشیده شده که این باور سپس‌تر در متنی ادبی چون دیوان ناصرخسرو بازتاب یافته است؛ 3. در کلام ناصرخسرو آسمانِ مادینه معادل «آز» به کار رفته است. در مانویت آسمان از تن دیوانی شکل گرفته که آز، مادرِ دروندِ آن‌ها است و مادینه پنداشته می‌شود؛ از همین‌روی در متنی مانوی می‌خوانیم که آز از آسمان بر خشک و تر افتاده و رنج در هستی از آن برخاسته است؛ پس اینکه ناصرخسرو ازسویی آسمان را مادر و در دیگرسو بدمهر می‌خواند، می‌تواند از این نگرش مانوی‌ها برخاسته باشد، چنان‌که وقتی او از فلک در جایگاه خواهرِ اهریمن یاد می‌کند، به‌صورت ناآگاهانه همین نگاه مانویان به آز را با خود داشته است؛ یعنی همان‌گونه که در متن‌های مانوی، آزِ مادینه به‌عنوان اصلِ مُجزای شریر در کنار اهریمن (همچون خواهری در کنار برادر) قرار می‌گیرد، شاعر قبادیان نیز فلک را که همسان و در پیوند با آز است، خواهر اهریمن می‌خواند.

بررسی دگردیسی‌های روایات فریدون از اوستا تا طومارهای نقالی

محمود رضایی دشت ارژنه؛ سیده زهرا ملک پور

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 35-54

https://doi.org/10.22099/jba.2024.47533.4407

چکیده

بررسی دگردیسی‌های روایات فریدون از اوستا تا طومارهای نقالیچکیدهفریدون یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان پیشدادی است که در گسترهی متون پیش و پس از اسلام و طومارها، روایات متعددی را به خود اختصاص داده است. ... بیشتر بررسی دگردیسی‌های روایات فریدون از اوستا تا طومارهای نقالیچکیدهفریدون یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان پیشدادی است که در گسترهی متون پیش و پس از اسلام و طومارها، روایات متعددی را به خود اختصاص داده است. هدف این پژوهش، بررسی توصیفی تحلیلی روایات فریدون در اوستا و متون پیش از اسلام، شاهنامه، تواریخ دورهی اسلامی و طومارهای نقالی است تا روشن شود که چه دگردیسیهایی در روایات این پادشاه پیشدادی صورت گرفته است.پس از واکاوی روایات در پیوند با این داستان، این نتیجه حاصل شد که اگرچه در مواردی چون نبرد فریدون با ضحاک و تقسیم جهان بین سه پورش، همسویی قابل‌توجهی با شاهنامه دیده میشود؛ اما تطورات و دگردیسیهایی در این متون نسبت با شاهنامه دیده میشود که یا نتیجهی آبشخور دیگرگون این روایات و یا حاصل دخل و تصرفاتی است که با دور شدن از بستر اسطورهای روایت، به این متون راه یافته است؛ برای نمونه این سیمرغ است که مانع کشتن ضحاک میشود تا معاملت او به قیامت بماند یا کاوه با ضحاک طرح دوستی میافکند و با حیله و تدبیر او را به دماوند میبرد و بنا بر دستور هوم عابد، ضحاک را در دماوند حبس و پنج طلسم بر او استوار میکند. مورد دیگر اینکه ضحاک با کوهی که بدان بسته شده، پرواز میکند و فریدون در شهر بهرریز(ری)، دیگربار او را درمییابد. ازدیگرسو این ایرج است که از سلم و تور باج میخواهد و زمینهی دشمنی را فراهم میآورد و تقسیم جهان نیز با آزمون پرتاب تیر و کمان اعمال میشود یا برخلاف شاهنامه، برماین، وزیر سلکت است که فریدون را شیر دانش ارزانی میکند.

سیر تکاملی سلوک در داستان شیخ صنعان عطار بر اساس مفهوم «امتزاج افق‌ها»‌ی هرمنوتیک گادامر

مژگان عیوضی؛ داوود رمضانی پارسا؛ محمدحسین نیکداراصل

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 55-70

https://doi.org/10.22099/jba.2024.47927.4426

چکیده

در طبقه‌بندی آثار منظوم عطار، «منطق‌الطیر» جایگاه خاصی دارد و در این منظومه داستان بلند «شیخ صنعان» چه از نظر مهارت قصه‌پردازی و چه از دیدگاه پرداختن به معانی بلند عرفانی موقعیتی ممتاز دارد. ... بیشتر در طبقه‌بندی آثار منظوم عطار، «منطق‌الطیر» جایگاه خاصی دارد و در این منظومه داستان بلند «شیخ صنعان» چه از نظر مهارت قصه‌پردازی و چه از دیدگاه پرداختن به معانی بلند عرفانی موقعیتی ممتاز دارد. نقد هرمنوتیکی پس از این‌که به واسطه‌ی دیدگاه‌های متألّه پروتستانی شلایر ماخر ظهور می‌کند، با دیلتای و پس از او هایدگر افق‌های تازه‌ای یافته و در اندیشه‌ی والای گادامر قوام تمام می‌یابد. گادامر با طرح و تبیین مفاهیمی چون «افق امتزاج»، «تاریخ تأثیر»، «سنّت» و «پیش‌داوری» و هم‌چنین فاصله گرفتن از «نیّت مؤلف» و تکیه بر «فهم» حاصل از دیالکتیک، نقش خواننده را پررنگ کرده و دریچه‌ی جدیدی را بر نقد ادبی و خوانش متن می‌گشاید. در این مقاله نگارنده با شیوه تحلیل محتوای کیفی، پس از مرور اجمالی تاریخچه‌ی هرمنوتیک به تبیین آرای گادامر و سپس تحلیل این داستان بر اساس مفهوم «امتزاج افق‌ها» ی هرمنوتیک فلسفی گادامر پرداخته است. نتیجه‌ی حاصل این‌که هسته‌ی مرکزی این داستان حرکت از نوعی ریاضت عابدانه به سمت تجربه‌ی عاشقانه که نمودی از همان عشق الهی است می‌باشد. در این تحلیل دختر ترسا نه یک وسیله‌ی آزمون صرف بلکه در نقش زنی کاردان ظاهر می‌شود که برای شیخ صنعان واسطه‌ی تجربه‌ای رو به تکامل در عشق است؛ عشقی که می‌توان آن را به‌منزله‌ی پلی برای درک عشق جاویدان الهی قلمداد کرد و از این نظر دختر ترسا خود نقش پیر راهنما را برای شیخ صنعان یافته است.

بررسی تطبیقی جلوه های عشق در شعر سعدی و ابونواس

علی اصغر نسیم بهار؛ محمود حیدری؛ یوسف نیکروز

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 71-86

https://doi.org/10.22099/jba.2024.49447.4502

چکیده

بررسی تطبیقی جلوه های عشق در شعر سعدی و ابونواسچکیدهاین پژوهش با هدف شناخت بهتر ادبیات ملی و درک بیشتر هنر شاعری سعدی از دریچه‌ی ادبیات تطبیقی، به کنکاش در غزلیات سعدی و ابونواس از شاعران مشهور ... بیشتر

بررسی ترجمه‌های انگلیسی منطق‌الطّیر عطّار بر پایه‌ی برداشت درست از متن مبدأ (مطالعه‌ی موردی ترجمه‌های شعله وُلپی و دیک دیویس از داستان شیخ صنعان)

سونیا نوروزی جعفرلو؛ محمدحسین نیکداراصل؛ عبدالواحد ظریفی؛ الهام خلیلی جهرمی

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 87-104

https://doi.org/10.22099/jba.2024.50161.4525

چکیده

چکیدهترجمه‌ی شعر مستلزم فهم درست آن است. معمولاً دشواری فهم شعر سبب برداشت نادرست مترجمان از آن و بروز خطا در ترجمه می‌شود. پژوهش حاضر به شیوه‌ی توصیفی و با رویکرد انتقادی به واکاوی ترجمه‌های شعله وُلپی ... بیشتر چکیدهترجمه‌ی شعر مستلزم فهم درست آن است. معمولاً دشواری فهم شعر سبب برداشت نادرست مترجمان از آن و بروز خطا در ترجمه می‌شود. پژوهش حاضر به شیوه‌ی توصیفی و با رویکرد انتقادی به واکاوی ترجمه‌های شعله وُلپی و دیک دیویس از منطق‌الطّیر عطّار با تمرکز بر داستان شیخ‌صنعان می‌پردازد و وفاداری مترجمان به متن مبدأ و برداشت دُرست ایشان از آن را ارزیابی می‌کند. بررسی ترجمه‌های یادشده نشان می‌دهد که اشکال اصلی هر دو ترجمه در فهم ساخت‌های کنایی و نحوی متن مبدأ است. این مسئله پیامد دانش ناقص ادبی و اطّلاعات ناکافی مترجمان از زبان هنری شعر است. خطای دیگری که در هر دو ترجمه نمونه‌هایی از آن وجود دارد، ایرادات ناشی از خوانش نادرست متن مبدأ است. خوانش متون فارسی، به‌دلیل نبودن حرکت‌گذاری در رسم‌الخط فارسی و وجود کلمات هم‌آوا در زبان فارسی، دشوار است. این دشواری گاه خوانندگان فارسی‌زبان را هم به چالش می‌کشد. یکی از موارد قابل‌توجّه که در فرایند ترجمه میان متن مبدأ و مقصد شکاف ایجاد می‌کند، اختلافات فرهنگی شاعر و مترجم است. در ترجمه‌ی دیویس، به‌عنوان مترجم غیرفارسی‌زبان، شواهدی از پایبند نبودن به متن مبدأ به‌دلیل تفاوت فرهنگی جامعه‌ی مبدأ و مقصد وجود دارد. در این نمونه‌ها، گرایشات فرهنگی مترجم (جامعه‌ی مقصد) سبب تعدیل متن به نفع فرهنگ مقصد شده است. بر مبنای یافته‌های این پژوهش، ترجمه‌ی وُلپی نسبت به دیویس به متن اصلی نزدیک‌تر است.

مقاله کوتاه: شواهدی نویافته بر معنا و کاربرد «بلبل» در متون روایی فارسی

محمد هادی خالق زاده

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 105-112

https://doi.org/10.22099/jba.2024.51570.4580

چکیده

شواهدی نویافته بر معنا و کاربرد «بلبل» در متون روایی فارسی چکیدهبلبل به‌عنوان پرندهای خوشخوان که به زندخوان، زندباف و زندواف نیز مشهور است، در ادبیات فارسی جایگاه ویژهای دارد. فردوسی ... بیشتر شواهدی نویافته بر معنا و کاربرد «بلبل» در متون روایی فارسی چکیدهبلبل به‌عنوان پرندهای خوشخوان که به زندخوان، زندباف و زندواف نیز مشهور است، در ادبیات فارسی جایگاه ویژهای دارد. فردوسی در ابتدای داستان رستم و اسفندیار بیتی به قرار زیر آورده: ز بلبل شنیدم یکی داستان که برخواند از گفته‌ی باستان در این مقدمه، بلبل راویِ داستانِ اسفندیار شمرده شده است. جلال خالقیمطلق برای نخستین‌بار حدسی مطرح میکند که آیا این بلبل میتواند نه بلبلِ پرنده که لقب یک راوی باشد که در روایتِ داستان به مقام استادی رسیده است؟ پس از انگاره‌ی خالقیمطلق، شواهدی توسط پژوهشگران حاکی از آنکه در اندیشه‌ی ملل مختلف به فردِ راوی، شاهنامهخوان و گوسانها «بلبل» اطلاق می‌شود، بیان شد. این پژوهشگر ضمن معرفی شواهدِ گذشته و نقل‌قولهای پیشین، به شواهدی جدید دست یافته است که در این مقاله به تحلیل آنها خواهد پرداخت. این کوتهمقاله که با روش توصیفی – تحلیلی نوشته شده، به این نتایج دست یافته که بلبل در مقدمه‌ی رستم و اسفندیار لقب یا صفت یک راوی است و در قزاقستان، پاکستان، هند، ازبکستان، لهستان و ایران این لقب برای گوسانها وجود داشته و تا چندی پیش نیز در برخی شهرهای ایران ازجمله شیراز کاملاً شناخته شده بوده که مستندهای آن در متن مقاله آمده است.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 63، اردیبهشت 1404 (مجله شعرپژوهی دانشگاه شیراز، سال 17، بهار 1404، شماره‌ی اول، پیاپی 63 )

عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی

چکیده

بررسی استعاره‌های شناختیِ وحدت وجود در رباعیات مولانا

چکیده

چراییِ مادینگیِ آسمان در نگرشِ ناصرخسرو

چکیده

بررسی دگردیسی‌های روایات فریدون از اوستا تا طومارهای نقالی

چکیده

سیر تکاملی سلوک در داستان شیخ صنعان عطار بر اساس مفهوم «امتزاج افق‌ها»‌ی هرمنوتیک گادامر

چکیده

بررسی تطبیقی جلوه های عشق در شعر سعدی و ابونواس

چکیده

بررسی ترجمه‌های انگلیسی منطق‌الطّیر عطّار بر پایه‌ی برداشت درست از متن مبدأ (مطالعه‌ی موردی ترجمه‌های شعله وُلپی و دیک دیویس از داستان شیخ صنعان)

چکیده

مقاله کوتاه: شواهدی نویافته بر معنا و کاربرد «بلبل» در متون روایی فارسی

چکیده