شعر پژوهی(بوستان ادب)

بررسی سیر غزل فارسی نشان می‌دهد که غزل بیش‌تر متکی بر خیال‌پردازی و مضمون‌آفرینی درباره عشق بوده و اغلب غزل‌سرایان به جای توصیف احوال و تجربیات عاشقانه، با تخیل و ممارست در شاعری، مضمون‌پردازی -کرده‌اند، ... بیشتر بررسی سیر غزل فارسی نشان می‌دهد که غزل بیش‌تر متکی بر خیال‌پردازی و مضمون‌آفرینی درباره عشق بوده و اغلب غزل‌سرایان به جای توصیف احوال و تجربیات عاشقانه، با تخیل و ممارست در شاعری، مضمون‌پردازی -کرده‌اند، اما در دوره معاصر، برخی ازغزل‌سرایان کمابیش به توصیف واقعی حالات عاشقانه خود پرداخته‌اند. سیمین بهبهانی، حسین منزوی و محمدعلی بهمنی از جمله غزل‌سرایان نوگرای معاصر هستند که به نظر می‌آید مضامینی را در غزل خود جاری ساخته‌اند که رنگ و بویی از واقعیت عشق و زندگی دارد. در این تحقیق با بررسی دو مضمون "دست" و "صدا"، در غزل سه شاعر نام‌برده، با روش توصیفی و تحلیلی، روشن می‌گردد که غزل-سرای معاصر در پردازش مضمون عاشقانه به گونه‌ای کار کرده است که غزل عاشقانه را از اوج خیال‌پردازی، به سطح واقعیت‌های زندگی و نیازهای انسانی نزدیک ساخته‌است. بررسی غزل‌های سه شاعر معاصر نشان داد که دو مضمون "دست" و "صدا"، از اصلی‌ترین مضمون‌هایی است که نشان می‌دهد غزل‌سرایان سنتی‌پرداز معاصر بر آن شده‌اند ، در توصیف احوال عاشق و معشوق، به تدریج از کلیشه‌ها دور شوند و به بیان احساسات واقعی خود بپردازند. مضمون "دست" نشان دهندهء رابطه و نیاز عاطفی میان عاشق و معشوق و "صدا" نشان‌دهندهء همدلی و همفکری میان عاشق و معشوق است.

بررسی ابیاتی نویافته از رودکی در فرهنگی ناشناخته

نصرالله امامی؛ مژگان شیرمحمدی؛ سجاد دهقان

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 17-44

https://doi.org/10.22099/jba.2017.25565.2687

چکیده

یکی از منابع اصلی پژوهشگران برای واکاویِ میراث‌های گمشده‌ی شاعران کهنِ ایران زمین از جمله پدر شعر پارسی- ابوعبدالله رودکی - مراجعه به فرهنگ‌های کهن و یا ناشناخته‌ای است که غالباً از نظر به دور مانده ... بیشتر

تحلیل پیوند شعر، نگارگری و قدرت، در مطالعۀ معناشناختی کشتی شیعه در شاهنامه طهماسبی

منصوره حاجی هادیان

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 45-72

https://doi.org/10.22099/jba.2017.25603.2689

چکیده

جایگاه ویژه‌شاهنامۀ فردوسى نزد ایرانیان، موجب شده است تا این اثر همواره مدّ نظر قدرت‌مداران قرار داشته باشد. یکی از مظاهر این توجه، در نگاره‌های متعددی جلوه می‌کند که بر مبنای اشعار شاهنامۀ فردوسی ... بیشتر جایگاه ویژه‌شاهنامۀ فردوسى نزد ایرانیان، موجب شده است تا این اثر همواره مدّ نظر قدرت‌مداران قرار داشته باشد. یکی از مظاهر این توجه، در نگاره‌های متعددی جلوه می‌کند که بر مبنای اشعار شاهنامۀ فردوسی خلق شده است. این نگاره‌ها از دو منظر اصلی قابل مطالعه هستند: نخست آنکه هریک را تنها به‌منزلۀ بازنمودی از متن ادبی بررسی کنیم و به مؤلفه‌های شکل‌گرایانه، شگردها و مکتب هنری آنها بپردازیم. دیگر آنکه از منظر معناشناسی، دلالت‌های معنایی را مورد دقت قرار دهیم که نگاره را نه‌ تنها به متن ادبی مورد نظر، بلکه آن را به مؤلفه‌های برون متنی، به‌خصوص، مؤلفه‌های اجتماعی- سیاسی زمان تولید اثر مربوط میسازد. در این پژوهش، بر مبنای نگرش دوم، نگارۀ "کشتی شیعه" از شاهنامۀ طهماسبی را همراه با قطعه شعری از شاهنامۀ فردوسی، معروف به "گفتار اندرستایش پیغمبر" مطالعه می‌کنیم و با استخراج و بررسی دلالت‌های معنایی، نشان میدهیم که این نگاره تا چه ‌حد تحت تأثیر مؤلفه‌های برون‌متنی سیاسی- اجتماعی زمان خویش قرار دارد. در چنین تحقیقی، مطالعۀ ترکیب‌بندی و نشانه‌های تصویری نگارۀ مرتبط با اثر ادبی، در مسیر کشف و تبیین کارکردهای سیاسی- اجتماعی‌ است و نشان می‌دهد که این نگاره تنها افزوده‌ای بر متن ادبی نبوده است بلکه ابزار قدرتی در خدمت گفتمان مسلط جامعه است.

بهره گیری ادبی از اصطلاحات و لغزش‌های عروض و قافیه در ساخت تصویر و مضمون شعر

مهدی دهرامی

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 73-92

https://doi.org/10.22099/jba.2017.26942.2808

چکیده

شاعران فارسی در دوره‌های مختلف از حوزه‌های متنوعی جهت ساخت تصویر و مضمون بهره جسته‌اند. یکی از این موارد خلق مضمون و تصویر برپایة اصطلاحات شعری است. هدف این مقاله نشان دادن وجوه مختلف به‌کارگیری اصطلاحات ... بیشتر شاعران فارسی در دوره‌های مختلف از حوزه‌های متنوعی جهت ساخت تصویر و مضمون بهره جسته‌اند. یکی از این موارد خلق مضمون و تصویر برپایة اصطلاحات شعری است. هدف این مقاله نشان دادن وجوه مختلف به‌کارگیری اصطلاحات شعری با تاکید بر اصطلاحات عروض و قافیه است که با روش توصیفی تحلیلی با توجه به اشعار سی شاعر سنتی از دوره‌های مختلف تا دوره بازگشت ادبی، در دو محور مضمون‌سازی از اصطلاحات عروض و قافیه و ساخت توجیهات ادبی هنگام ارتکاب لغزش‌ در حوزة این علم، انواع خلاقیت‌های شاعران را در این حوزه نشان داده است. استفاده از اصطلاحات شعری در این حوزه که به صورت مواردی چون ذکر افاعیل عروضی، ویژگی‌های تقطیع و اشاره به اختیارات شاعری است، در خلق تصاویر و مضامین و پرورش معانی، ایجاد طنز، انتقال عاطفه و تقویت موسیقی انجام گرفته است. در حوزة دوم، شاعر با اشاره به انحرافات از هنجارها و ضوابط شعر، ضمن عذرخواستن، از آن به عنوان عنصری برای پروراندن معانی و ساخت مضمون بهره برده و از این طریق، نه تنها قبح لغزش را کم‌رنگ ساخته بلکه میدانی برای تخیل خود فراهم کرده است. هراس از ایراد خرده‌گیران و متهم‌شدن به ناتوانی از یکسو و محدودیت‌های ضوابط شعری در پرداخت معانی از سوی دیگر موجب شده شاعر با ذکر توجیهی ادبی هنگام لغزش، شیوه‌ای خلاقانه به کار گیرد و نشان دهد با آنکه شعر، در ظاهر قواعدی الزام‌آور دارد اما غیرقابل اغماض نیست و می‌توان رعایت نکرد و متهم به ناتوانی نشد.

کانونی سازی در اشعار روایی نیما یوشیج

فائزه عرب یوسف آبادی؛ زهرا داور

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 93-108

https://doi.org/10.22099/jba.2017.25123.2639

چکیده

نیما یوشیج یکی از شاعران معاصر است که در میان اشعار دیوان او صد و هفتاد و یک شعر از تکنیک کانونی پردازی روایت به طور کامل بهره برده است. هدف اصلی این پژوهش کشف و شناخت انواع کانونی‌سازی در این اشعار بر ... بیشتر

تحلیل روانشناختی شخصیت "بهرام" در هفت پیکر نظامی با تکیه بر فرآیند قصه درمانی

مریم کهنسال

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 109-128

https://doi.org/10.22099/jba.2017.23779.2515

چکیده

منظومه ی هفت پیکر به لحاظ ساختار داستانی و قصه گویی های پی در پی که در متن روایت اصلی رخ می دهند، روند ویژه ای را در شخصیت پردازی و حادثه آفرینی طی می کند. داستان های تو در تو بیش از آن که در پی رسیدن به آخرین ... بیشتر

پارادوکس محتوایی در شعر فارسی

احمد گلی؛ سردار بافکر عجب شیر

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 129-152

https://doi.org/10.22099/jba.2017.24940.2625

چکیده

چکیده متناقض‌نمای محتوایی، کلامی است که در آن خود مفاهیم دارای تناقض بوده و با هر زبانی بیان شود، باز هم، تعجب‌انگیز و متناقض به نظر می‌رسد، مثلاً اگر به جای «آزادی را گرفتاری دانستن» «گرفتارِ ... بیشتر چکیده متناقض‌نمای محتوایی، کلامی است که در آن خود مفاهیم دارای تناقض بوده و با هر زبانی بیان شود، باز هم، تعجب‌انگیز و متناقض به نظر می‌رسد، مثلاً اگر به جای «آزادی را گرفتاری دانستن» «گرفتارِ رهایی» و به جای «بی‌گناهی را گناه شمردن» «جرمِ بی‌گناهی» آورده شود، باز هم متناقض‌نما می‌شوند. اینگونه متناقض‌نماها به خاطر زیبایی‌آفرینی گفته نشده، بلکه هدف سخنور در آن، بیان و ارائة واقعیت‌هاست، این واقعیت‌ها در نگاه نخست شگفت-انگیز و غیرمنطقی به نظر می‌رسد، امّا در حوزه سنت‌های ادبی چنین سخنانی دارای توجیهات دل‌انگیزی هستند. در این جستار اقسام متناقض‌نماهای محتوایی و عوامل شکل‌گیری آنها مورد نقد و بررسی قرار گرفته و سعی شده است، روشن شود که کشف و تحلیل این هنرسازه، چه کمکی در روند عمل فهم، می‌تواند به خواننده بکند؟ شیوۀ پژوهش در این مقاله، براساس نحوۀ کاربرد مصداقهای این شگرد ادبی در آثار مهم عرفانی و سبک هندی و ملاحظۀ دیدگاه‌های صاحب‌نظران و دریافت شخصی نگارنده از این هنر بلاغی صورت گرفته است. واژه‌های کلیدی: متناقض‌نمایی محتوایی، پارادوکس، شعر فارسی. 1. مقدمه متناقض‌نمایی در بسیاری از آثار عرفانی منظوم، به کار رفته و در شعر فارسی از قرن ششم به بعد بسامد زیادی دارد و از جمله مختصات و ویژگی‌های سبکی سبک هندی محسوب می‌شود. شناختن این شگرد زیبایی‌شناختی، ما را یاری می‌کند که درک دقیق‌تری از زیبایی‌های نهفته در شعر فارسی داشته باشیم.

بررسی واژگان خاص آئینی در منظومه‌ی زراتشت نامه

کتایون نمیرانیان

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 153-170

https://doi.org/10.22099/jba.2017.16384.2054

چکیده

این نوشتار به معرفی و بررسی واژگان خاص مذهبی در منظومه‌ی «زراتشت نامه» زرتشت بهرام پژدو می‌پردازد. زرتشت بهرام پژدو، نامدارترین شاعر زرتشتی پارسی گوی، از سده ی هفتم است. مجموعه ی اشعار شاعران زرتشتی ... بیشتر

اصلاحیه‌ای بر شرح‌‌‌های یک بیت از دیوان خاقانی

علیرضا فولادی

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، صفحه 171-178

https://doi.org/10.22099/jba.2018.28556.2934

چکیده

عرصة خاقانی‌پژوهی هنوز راه‌های نرفته بسیار دارد. یکی از این راه‌ها سامان دادن به شرح دیوان این شاعر پیچیده‌گوست. در مقالة حاضر، شرح‌های بیت «چو باشه دوخته‌چشمی به سوزن تقدیر/ چو لاشه بسته‌گلویی ... بیشتر عرصة خاقانی‌پژوهی هنوز راه‌های نرفته بسیار دارد. یکی از این راه‌ها سامان دادن به شرح دیوان این شاعر پیچیده‌گوست. در مقالة حاضر، شرح‌های بیت «چو باشه دوخته‌چشمی به سوزن تقدیر/ چو لاشه بسته‌گلویی به ریسمان قضا» از خاقانی، ضمن شرح‌نامه‌های اشعار این شاعر مورد واکاوی قرار گرفته است. این مقاله با روش تحلیلی کوشیده است به این پرسش، پاسخ گوید که شرح بیت مذکور در این شرح‌نامه‌ها، چه اصلاحاتی می‌طلبد؟ بر این اساس نتیجه گرفته‌ایم شارحان دیوان خاقانی، هنگام شرح این بیت، تفاوت معنای باشه با باز و همچنین تقابل باشه با باز از جهت کوچکی باشه و بزرگی باز را نادیده گرفته‌اند؛ ضمن این که تعبیر دوخته‌چشم بودن باشه را، بستن چشم باز، بدون ذکر شیوة دقیق آن نگاشته‌اند؛ این در حالی است که اولا باشه با باز تفاوت دارد و در فرهنگها و بازنامه‌ها، یک نوع پرندة شکاری کوچک‌تر از باز معنی شده است و ثانیا خاقانی در بیت مورد نظر، افزون بر جناس میان باشه و لاشه، کوچکی باشه را در تقابل با بزرگی باز، مورد نظر داشته است تا از رهگذر تشبیه همزمان انسان به باشه و لاشه، علاوه بر حقارت و کوری او مقابل قدر، مقهوریت و خفگی وی مقابل قضا را نیز برساند و ثالثاً شاعر در این بیت، به شیوة تربیت باشه با دوختن واقعی پلک‌های چشم این پرنده اشاره کرده است و ازاین‌رو جزء «به سوزن» را هم ضمن آن آورده است.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 36، شهریور 1397

دو مضمون‌ از توصیف واقعی معشوق در غزل منزوی، بهبهانی و بهمنی

چکیده

بررسی ابیاتی نویافته از رودکی در فرهنگی ناشناخته

چکیده

تحلیل پیوند شعر، نگارگری و قدرت، در مطالعۀ معناشناختی کشتی شیعه در شاهنامه طهماسبی

چکیده

بهره گیری ادبی از اصطلاحات و لغزش‌های عروض و قافیه در ساخت تصویر و مضمون شعر

چکیده

کانونی سازی در اشعار روایی نیما یوشیج

چکیده

تحلیل روانشناختی شخصیت "بهرام" در هفت پیکر نظامی با تکیه بر فرآیند قصه درمانی

چکیده

پارادوکس محتوایی در شعر فارسی

چکیده

بررسی واژگان خاص آئینی در منظومه‌ی زراتشت نامه

چکیده

اصلاحیه‌ای بر شرح‌‌‌های یک بیت از دیوان خاقانی

چکیده