شعر پژوهی(بوستان ادب)

عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی

فاطمه آدینه‌وند؛ صفیه مرادخانی؛ محمد خسروی شکیب؛ سعید زهره‌وند

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22099/jba.2024.49551.4506

چکیده

عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی چکیده تحلیل گفتمان انتقادی یکی از روشهای تحلیل کیفی است که به ما میآموزد در ورای متن، مفاهیم پنهانی نهفته است. غیریتسازی، به‌حاشیهرانی ... بیشتر عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی چکیده تحلیل گفتمان انتقادی یکی از روشهای تحلیل کیفی است که به ما میآموزد در ورای متن، مفاهیم پنهانی نهفته است. غیریتسازی، به‌حاشیهرانی و برجستهسازی ازجمله شیوههایی هستند که سازندگان متن از آنها بهره میبرند تا گفتمان رقیب را به حاشیه برانند و گفتمان خودی را به‌جای آن برجسته کنند. ناصرخسرو یکی از کسانی است که از این روش به فراونی بهره برده است. وی عالمان دینی گفتمان رقیب را آماج غیریتسازی و به‌حاشیهرانی قرار داده و گفتمان خودی را که همان تشیع فاطمی است، برجسته کرده. روش طبقهبندی اطلاعات مقاله توصیفی- تحلیلی و روش تجزیه‌وتحلیل آن، روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و روش تحلیل گفتمان اجتماعی- سیاسی لاکلائو و موفه است. پس از بررسی اشعار ناصرخسرو در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به این نتایج دست یافتیم: در سطح توصیف ناصرخسرو از روشهای حذف گفتمان رقیب، طنز، تشخصزدایی، تقابل ضمیر، حسن تعبیر، حصر موصوف و اسطورهسازی بهره برده است. در سطح تفسیر میتوان به درگیریهای مذهبی و نیز نگرش منفی نسبت به اسماعیلیان اشاره کرد. در سطح تبیین با توجه به رسالت ناصرخسرو برای ترویج مذهب اسماعیلیه وی کوشیده است ریاکاری، جبرگرایی و دیگر ناهنجاریهای جامه‌ی خویش را به حاشیه براند و دالهای گفتمانی خودی مانند خردورزی، دانش‌گرایی و... را جایگزین آنها کند.

مشاهده مقاله

چراییِ مادینگیِ آسمان در نگرشِ ناصرخسرو

حمیدرضا اردستانی رستمی

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 19-34

https://doi.org/10.22099/jba.2024.51139.4560

چکیده

گذشتگان آسمان را پدر و زمین را مادر می‌انگاشتند که در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان ازجمله ناصرخسرو می‌توانیم این باور را ببینیم؛ اما همین ناصرخسرو در بیت‌هایی آسمان را «مادرِ» مردمان و در ... بیشتر گذشتگان آسمان را پدر و زمین را مادر می‌انگاشتند که در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان ازجمله ناصرخسرو می‌توانیم این باور را ببینیم؛ اما همین ناصرخسرو در بیت‌هایی آسمان را «مادرِ» مردمان و در جایی دیگر «خواهرِ اهریمن» می‌خواند و بدین‌ترتیب به مادینه بودنِ او اشاره می‌کند. به نظر می‌رسد چراییِ این موضوع را باید در باورهایِ کهنِ ایرانی (کیش مهر و مانویت) که اسماعیلیان و ازجمله ناصرخسرو از آن متأثر بودند، پی بگیریم و برشماریم، به این معنا که: 1. ایرانیان هنگام نیایشِ ایزدمهر، از آسمان هم یاد می‌کردند و ازآنجاکه نزد برخی این ایزد مؤنث تلقی می‌شده، گویا آنان آسمان را نیز به‌دلیل هم‌جواری با مهر مادینه می‌انگاشتند؛ 2. ایرانیان گوهر آسمان را از سنگ می‌دانستند؛ گوهری که برای مهریان زنی پنداشته شده که مهر از دل آن بیرون آمده و بدین‌ترتیب جنبه‌ای مادرانه از او به تصویر کشیده شده که این باور سپس‌تر در متنی ادبی چون دیوان ناصرخسرو بازتاب یافته است؛ 3. در کلام ناصرخسرو آسمانِ مادینه معادل «آز» به کار رفته است. در مانویت آسمان از تن دیوانی شکل گرفته که آز، مادرِ دروندِ آن‌ها است و مادینه پنداشته می‌شود؛ از همین‌روی در متنی مانوی می‌خوانیم که آز از آسمان بر خشک و تر افتاده و رنج در هستی از آن برخاسته است؛ پس اینکه ناصرخسرو ازسویی آسمان را مادر و در دیگرسو بدمهر می‌خواند، می‌تواند از این نگرش مانوی‌ها برخاسته باشد، چنان‌که وقتی او از فلک در جایگاه خواهرِ اهریمن یاد می‌کند، به‌صورت ناآگاهانه همین نگاه مانویان به آز را با خود داشته است؛ یعنی همان‌گونه که در متن‌های مانوی، آزِ مادینه به‌عنوان اصلِ مُجزای شریر در کنار اهریمن (همچون خواهری در کنار برادر) قرار می‌گیرد، شاعر قبادیان نیز فلک را که همسان و در پیوند با آز است، خواهر اهریمن می‌خواند.

مشاهده مقاله

بررسی دگردیسی‌های روایات فریدون از اوستا تا طومارهای نقالی

محمود رضایی دشت ارژنه؛ سیده زهرا ملک پور

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404، صفحه 35-56

https://doi.org/10.22099/jba.2024.47533.4407

چکیده

بررسی دگردیسی‌های روایات فریدون از اوستا تا طومارهای نقالی چکیده فریدون یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان پیشدادی است که در گسترهی متون پیش و پس از اسلام و طومارها، روایات متعددی را به خود اختصاص داده است. ... بیشتر بررسی دگردیسی‌های روایات فریدون از اوستا تا طومارهای نقالی چکیده فریدون یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان پیشدادی است که در گسترهی متون پیش و پس از اسلام و طومارها، روایات متعددی را به خود اختصاص داده است. هدف این پژوهش، بررسی توصیفی تحلیلی روایات فریدون در اوستا و متون پیش از اسلام، شاهنامه، تواریخ دورهی اسلامی و طومارهای نقالی است تا روشن شود که چه دگردیسیهایی در روایات این پادشاه پیشدادی صورت گرفته است.پس از واکاوی روایات در پیوند با این داستان، این نتیجه حاصل شد که اگرچه در مواردی چون نبرد فریدون با ضحاک و تقسیم جهان بین سه پورش، همسویی قابل‌توجهی با شاهنامه دیده میشود؛ اما تطورات و دگردیسیهایی در این متون نسبت با شاهنامه دیده میشود که یا نتیجهی آبشخور دیگرگون این روایات و یا حاصل دخل و تصرفاتی است که با دور شدن از بستر اسطورهای روایت، به این متون راه یافته است؛ برای نمونه این سیمرغ است که مانع کشتن ضحاک میشود تا معاملت او به قیامت بماند یا کاوه با ضحاک طرح دوستی میافکند و با حیله و تدبیر او را به دماوند میبرد و بنا بر دستور هوم عابد، ضحاک را در دماوند حبس و پنج طلسم بر او استوار میکند. مورد دیگر اینکه ضحاک با کوهی که بدان بسته شده، پرواز میکند و فریدون در شهر بهرریز(ری)، دیگربار او را درمییابد. ازدیگرسو این ایرج است که از سلم و تور باج میخواهد و زمینهی دشمنی را فراهم میآورد و تقسیم جهان نیز با آزمون پرتاب تیر و کمان اعمال میشود یا برخلاف شاهنامه، برماین، وزیر سلکت است که فریدون را شیر دانش ارزانی میکند.

مشاهده مقاله

سیر تکاملی سلوک در داستان شیخ صنعان عطار بر اساس مفهوم «امتزاج افق‌ها»‌ی هرمنوتیک گادامر

مژگان عیوضی؛ داوود رمضانی پارسا؛ محمدحسین نیکداراصل

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2024.47927.4426

چکیده

در طبقه‌بندی آثار منظوم عطار، «منطق‌الطیر» جایگاه خاصی دارد و در این منظومه داستان بلند «شیخ صنعان» چه از نظر مهارت قصه‌پردازی و چه از دیدگاه پرداختن به معانی بلند عرفانی موقعیتی ممتاز دارد. ... بیشتر در طبقه‌بندی آثار منظوم عطار، «منطق‌الطیر» جایگاه خاصی دارد و در این منظومه داستان بلند «شیخ صنعان» چه از نظر مهارت قصه‌پردازی و چه از دیدگاه پرداختن به معانی بلند عرفانی موقعیتی ممتاز دارد. نقد هرمنوتیکی پس از این‌که به واسطه‌ی دیدگاه‌های متألّه پروتستانی شلایر ماخر ظهور می‌کند، با دیلتای و پس از او هایدگر افق‌های تازه‌ای یافته و در اندیشه‌ی والای گادامر قوام تمام می‌یابد. گادامر با طرح و تبیین مفاهیمی چون «افق امتزاج»، «تاریخ تأثیر»، «سنّت» و «پیش‌داوری» و هم‌چنین فاصله گرفتن از «نیّت مؤلف» و تکیه بر «فهم» حاصل از دیالکتیک، نقش خواننده را پررنگ کرده و دریچه‌ی جدیدی را بر نقد ادبی و خوانش متن می‌گشاید. در این مقاله نگارنده با شیوه تحلیل محتوای کیفی، پس از مرور اجمالی تاریخچه‌ی هرمنوتیک به تبیین آرای گادامر و سپس تحلیل این داستان بر اساس مفهوم «امتزاج افق‌ها» ی هرمنوتیک فلسفی گادامر پرداخته است. نتیجه‌ی حاصل این‌که هسته‌ی مرکزی این داستان حرکت از نوعی ریاضت عابدانه به سمت تجربه‌ی عاشقانه که نمودی از همان عشق الهی است می‌باشد. در این تحلیل دختر ترسا نه یک وسیله‌ی آزمون صرف بلکه در نقش زنی کاردان ظاهر می‌شود که برای شیخ صنعان واسطه‌ی تجربه‌ای رو به تکامل در عشق است؛ عشقی که می‌توان آن را به‌منزله‌ی پلی برای درک عشق جاویدان الهی قلمداد کرد و از این نظر دختر ترسا خود نقش پیر راهنما را برای شیخ صنعان یافته است.

مشاهده مقاله

بررسی تطبیقی جلوه های عشق در شعر سعدی و ابونواس

علی اصغر نسیم بهار؛ محمود حیدری؛ یوسف نیکروز

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2024.49447.4502

چکیده

بررسی تطبیقی جلوه های عشق در شعر سعدی و ابونواس چکیده این پژوهش با هدف شناخت بهتر ادبیات ملی و درک بیشتر هنر شاعری سعدی از دریچه‌ی ادبیات تطبیقی، به کنکاش در غزلیات سعدی و ابونواس از شاعران مشهور ... بیشتر

مشاهده مقاله

بررسی ترجمه‌های انگلیسی منطق‌الطّیر عطّار بر پایه‌ی برداشت درست از متن مبدأ (مطالعه‌ی موردی ترجمه‌های شعله وُلپی و دیک دیویس از داستان شیخ صنعان)

سونیا نوروزی جعفرلو؛ محمدحسین نیکداراصل؛ عبدالواحد ظریفی؛ الهام خلیلی جهرمی

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2024.50161.4525

چکیده

چکیده ترجمه‌ی شعر مستلزم فهم درست آن است. معمولاً دشواری فهم شعر سبب برداشت نادرست مترجمان از آن و بروز خطا در ترجمه می‌شود. پژوهش حاضر به شیوه‌ی توصیفی و با رویکرد انتقادی به واکاوی ترجمه‌های شعله ... بیشتر چکیده ترجمه‌ی شعر مستلزم فهم درست آن است. معمولاً دشواری فهم شعر سبب برداشت نادرست مترجمان از آن و بروز خطا در ترجمه می‌شود. پژوهش حاضر به شیوه‌ی توصیفی و با رویکرد انتقادی به واکاوی ترجمه‌های شعله وُلپی و دیک دیویس از منطق‌الطّیر عطّار با تمرکز بر داستان شیخ‌صنعان می‌پردازد و وفاداری مترجمان به متن مبدأ و برداشت دُرست ایشان از آن را ارزیابی می‌کند. بررسی ترجمه‌های یادشده نشان می‌دهد که اشکال اصلی هر دو ترجمه در فهم ساخت‌های کنایی و نحوی متن مبدأ است. این مسئله پیامد دانش ناقص ادبی و اطّلاعات ناکافی مترجمان از زبان هنری شعر است. خطای دیگری که در هر دو ترجمه نمونه‌هایی از آن وجود دارد، ایرادات ناشی از خوانش نادرست متن مبدأ است. خوانش متون فارسی، به‌دلیل نبودن حرکت‌گذاری در رسم‌الخط فارسی و وجود کلمات هم‌آوا در زبان فارسی، دشوار است. این دشواری گاه خوانندگان فارسی‌زبان را هم به چالش می‌کشد. یکی از موارد قابل‌توجّه که در فرایند ترجمه میان متن مبدأ و مقصد شکاف ایجاد می‌کند، اختلافات فرهنگی شاعر و مترجم است. در ترجمه‌ی دیویس، به‌عنوان مترجم غیرفارسی‌زبان، شواهدی از پایبند نبودن به متن مبدأ به‌دلیل تفاوت فرهنگی جامعه‌ی مبدأ و مقصد وجود دارد. در این نمونه‌ها، گرایشات فرهنگی مترجم (جامعه‌ی مقصد) سبب تعدیل متن به نفع فرهنگ مقصد شده است. بر مبنای یافته‌های این پژوهش، ترجمه‌ی وُلپی نسبت به دیویس به متن اصلی نزدیک‌تر است.

مشاهده مقاله

مقاله کوتاه: شواهدی نویافته بر معنا و کاربرد «بلبل» در متون روایی فارسی

محمد هادی خالق زاده

دوره 17، شماره 1 ، اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2024.51570.4580

چکیده

شواهدی نویافته بر معنا و کاربرد «بلبل» در متون روایی فارسی چکیدهبلبل به‌عنوان پرندهای خوشخوان که به زندخوان، زندباف و زندواف نیز مشهور است، در ادبیات فارسی جایگاه ویژهای دارد. فردوسی ... بیشتر شواهدی نویافته بر معنا و کاربرد «بلبل» در متون روایی فارسی چکیدهبلبل به‌عنوان پرندهای خوشخوان که به زندخوان، زندباف و زندواف نیز مشهور است، در ادبیات فارسی جایگاه ویژهای دارد. فردوسی در ابتدای داستان رستم و اسفندیار بیتی به قرار زیر آورده: ز بلبل شنیدم یکی داستان که برخواند از گفته‌ی باستان در این مقدمه، بلبل راویِ داستانِ اسفندیار شمرده شده است. جلال خالقیمطلق برای نخستین‌بار حدسی مطرح میکند که آیا این بلبل میتواند نه بلبلِ پرنده که لقب یک راوی باشد که در روایتِ داستان به مقام استادی رسیده است؟ پس از انگاره‌ی خالقیمطلق، شواهدی توسط پژوهشگران حاکی از آنکه در اندیشه‌ی ملل مختلف به فردِ راوی، شاهنامهخوان و گوسانها «بلبل» اطلاق می‌شود، بیان شد. این پژوهشگر ضمن معرفی شواهدِ گذشته و نقل‌قولهای پیشین، به شواهدی جدید دست یافته است که در این مقاله به تحلیل آنها خواهد پرداخت. این کوتهمقاله که با روش توصیفی – تحلیلی نوشته شده، به این نتایج دست یافته که بلبل در مقدمه‌ی رستم و اسفندیار لقب یا صفت یک راوی است و در قزاقستان، پاکستان، هند، ازبکستان، لهستان و ایران این لقب برای گوسانها وجود داشته و تا چندی پیش نیز در برخی شهرهای ایران ازجمله شیراز کاملاً شناخته شده بوده که مستندهای آن در متن مقاله آمده است.

مشاهده مقاله

تحلیل شخصیت در داستان رستم و سهراب

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1392، ، صفحه 151-176

https://doi.org/10.22099/jba.2013.597

چکیده

نقد روان‌کاوی، از نقدهای مهمی است که در بررسی متون ادبی از آن بهره گرفته میشود. در این مقاله براساس این نقد، به تحلیل شخصیت سهراب، رستم و کاووس در داستان «رستم و سهراب» پرداخته شده است. ابتدا شخصیت ... بیشتر

بررسی نام های معشوق در غزل

دوره 6، شماره 3 ، آذر 1393، ، صفحه 1-20

https://doi.org/10.22099/jba.2014.2116

چکیده

در ادب غنائی ، معشوق با نام های گوناگونی یاد شده که اصلی ترین آنها عبارت است از: معشوق، یار، دوست، جانان و دلبر. علاوه بر این نام های اصلی ، معشوق در شعر غنائی با عنوان های تشبیهی ، استعاری و وصفی خطاب شده ... بیشتر

جلوه های ناز معشوق در شعر حافظ

دوره 6، شماره 4 ، اسفند 1393، ، صفحه 153-170

https://doi.org/10.22099/jba.2015.2374

چکیده

یکی از ویژگی های معشوق این است که به جلوه های گوناگون خود را بر عاشق عرضه می دارد و سعی می کند دل او را برباید. این جلوه گری ها بیانگر ناز معشوق هستند. حاصل این پژوهش این است که گاه عشق الهی به صورت عشق انسانی ... بیشتر

رویکرد روایت‌شناسی به شخصیت و سرنمون ازلی با تکیه بر داستان‌های شاهنامه

دوره 7، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 177-198

https://doi.org/10.22099/jba.2015.2410

چکیده

روایت از شاخص‌های برجسته و از عناصر بسیار مهم در داستان، حماسه، اسطوره و بنیاد هرگونه جمله خبری است. تمامی دلالت‌های زبانی برای این‌که بتوانند به بهترین صورت پیام را از فرستنده به خواننده برسانند ازروایت ... بیشتر روایت از شاخص‌های برجسته و از عناصر بسیار مهم در داستان، حماسه، اسطوره و بنیاد هرگونه جمله خبری است. تمامی دلالت‌های زبانی برای این‌که بتوانند به بهترین صورت پیام را از فرستنده به خواننده برسانند ازروایت استفاده می‌کنند. یکی از مسائل قابل مطالعه در روایت شناسی بررسی شخصیت است؛ به همین منظور در این مقاله ابتدا دیدگاه‌های مختلف درباره شخصیت به خصوص دیدگاه ساختارگرایان بیان، سپس به بررسی شخصیت در داستان‌های حماسی و غنایی شاهنامه پرداخته می‌شود و بر اساس کنش‌های شخصیت‌ها، الگویی تازه برای بررسی این داستان‌ها ارائه می‌گردد؛ در ادامه نیز نمونه ازلی‌ای که این ساختارها بر اساس آن ساخته شده‌اند، مطرح می‌شود. در داستان‌های روایی حماسی و مبتنی بر جنگ بر اساس کنش شخصیت‌ها، سه شخصیت حضور دارد: یاری‌شونده، یاری‌کننده و مخالف. سرنمون این ساختار شخصیت نیز برگرفته از «اسطوره آفرینش» است. شخصیت یاری‌شونده برابر با اهورامزدا، مخالف با اهریمن و یاری‌کننده معادل موجودات و به خصوص انسان است. داستان‌های روایی غنایی نیز مبتنی بر چهار شخصیت عاشق، معشوق، یاری‌کننده و مخالف‌اند و سرنمون آنها داستان «هدایت» است. معشوق با خداوند، عاشق با انسان، یاری‌گر با پیامبر و مخالف با شیطان همخوانی دارد

رویکردی انتقادی به نوع حَماسی در ادبیّات فارسی

دوره 5، شماره 4 ، اسفند 1392، ، صفحه 41-66

https://doi.org/10.22099/jba.2014.1497

چکیده

آیا تشریح و تبیین نوع حماسی در ادبیّات فارسی سابقه¬ای داشته است؟ در تعریف کلیشه¬ای، مکرّر و نسبتاً غربی این نوع در ایران، کلیّت و پیکره¬ی میراث ادب فارسی مورد توجّه بوده است؟ نگرش¬های شاهکاراندیشانه ... بیشتر

نقش خواننده فرضی در سرایش دو مرثیه فارسی و عربی سعدی در سوگ بغداد

محمد حسن حسن زاده نیری؛ فاطمه گل بابائی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 بهمن 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.51161.4561

چکیده

رویکرد خواننده‌محوری از نیمه دوم قرن بیستم با عطف توجه ویژه به نقش خواننده در فرآیند فهم و ادراک متن و معناسازی از آن، دامنه دریافت معانی متون ادبی را به تناسب افق انتظارات مخاطبان گسترش داده‌است. بر ... بیشتر رویکرد خواننده‌محوری از نیمه دوم قرن بیستم با عطف توجه ویژه به نقش خواننده در فرآیند فهم و ادراک متن و معناسازی از آن، دامنه دریافت معانی متون ادبی را به تناسب افق انتظارات مخاطبان گسترش داده‌است. بر مبنای این نگرش، منتقد ادبی بر گستره معناهای ممکن یک متن در طول تاریخ با درنظر گرفتن طیف مخاطبان آن و خاستگاه فرهنگی و اجتماعی‌شان متمرکز می‌شود. لیکن یکی از کارکردهای مهم توجه به عنصر خواننده، نقش و تأثیر آن بر ساختار متن در مرحله شکل‌گیری است. مخاطب فرضی در معنای توسع‌یافته فضای دریافت‌کننده یک متن، قادر است نویسنده را در مرحله پیش از تولید متن به نحوی تحت‌تأثیر قرار دهد که ساختار متن تولیدشده در نهایت دارای بیشترین مطابقت با افق انتظارات او باشد. مقاله پیش رو، در سایه این نگرش دو قصیده از سعدی را به روش تحلیل کیفی مورد بازخوانی قرار داده‌است. سعدی در سوگ زوال خلافت عباسیان پس از حمله مغول به بغداد، دو مرثیه فارسی و عربی سروده‌است که می‌توان ساختار فرم و محتوای آنها‌ را با محوریت قرار دادن عنصر «خواننده‌» مطالعه و مقایسه‌ نمود. نقش و تأثیر خواننده در آفرینش هر یک از آن دو متن ادبی به ‌گونه‌ای است که از درونمایه‌ و چهار بخش موضوعی مشترک، شامل وصف واقعه بغداد و سوگواری بر آن، حیات باقی در بهشت، تقدیرگرایی و مدح ابوبکر بن سعد بن زنگی، مضامین مختلف و ناهمسان، چه از نظر محتوایی و چه آماری، برساخته می‌شود. این پژوهش، نشان می‌دهد که سوگنامه در برابر مخاطبان دیار عرب رویکردی آکنده از عواطف و احساسات جریحه‌دار شده و همدلانه دارد، لیکن برای مخاطبانی که در فضای حکومت اتابکان فارس تحت سلطه ایلخانان از غارتی چنین، جان به‌دربرده‌اند محتاطانه سخن می‌گوید.

تبیین نظام الهیاتی عطّار با تأکید بر مصیبت‌نامه (اسماء و صفات الهی)

خدیجه سادات طباطبایی؛ حسن اکبری بیرق

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 بهمن 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.49752.4513

چکیده

اندیشه های الهیاتی در متون نظم فارسی، غنای خاصی به آنها بخشیده‌است؛ به گونه ای که می توان با تأمل در آن ها، تحولات فکری در حوزه الهیات و کلام اسلامی-ایرانی رابه دست آورد. مصیبت نامه عطّار نیز سرشار از ... بیشتر

اخوان ثالث و رجعت رمانتیک ملاحظاتی پیرامون مبانی نظری باستان‌گرایی مهدی اخوان ثالث

جعفر فسایی؛ سمیه رضایی؛ رسول محمدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 14 بهمن 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.50757.4547

چکیده

اخوان ثالث به زعم بسیاری از پژوهشگران، از مومنین به سنّت‌ در عصر جدید به شمار می‌آید؛ بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که این نظریه که عموماً بر اساس قراین متنی برآمده از روی‌ساخت شعر اخوان صورتبندی شده‌است، ... بیشتر اخوان ثالث به زعم بسیاری از پژوهشگران، از مومنین به سنّت‌ در عصر جدید به شمار می‌آید؛ بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که این نظریه که عموماً بر اساس قراین متنی برآمده از روی‌ساخت شعر اخوان صورتبندی شده‌است، در پژوهش‌های معاصر به صورت یک کلان روایت درآمده است؛ اینک پرسش مهم و کلیدی اینجاست که آیا گرایش به سنت که از آن تحت عناوینی از قبیل باستان‌گرایی یا ایران‌گرایی یاد می‌شود، در معنای اصیل و مصطلح خود یعنی یک نوع گفتمان پویا ناظر بر بازآفرینی نظم جدید در ساحت‌ها و ابعاد مختلف جامعه، در منظومه فکری و متعاقباً در ژرف ساخت شعر اخوان نیز حضور و جریان دارد یا خیر؟ به عبارت دیگر آیا ایران‌گرایی مهدی اخوان ثالث، با رسالت‌ها و آرمان‌های معین ایران‌گرایی در نهضت مشروطه و در بافت گفتمانی و فضای سیاسی ایران پسامشروطه همسو است یا خیر؟ به‌منظور دستیابی به پاسخ این پرسش، اشعار اخوان ثالث مورد مطالعه و تحلیل محتوایی فراتر از محور افقی شعر قرار گرفته‌است؛ نتایج حاصل از دریافت و تشریح این آثار نشان می‌دهد که اخوان‌ثالث اگرچه به‌صورت گسترده به گفتمان ایران باستان و مشخصاً اسطوره‌ها و نمادهای آن ارجاع داده‌است-در سطح روی‌ساخت شعر-، اما سویه فلسفی و نظری این گفتمان را در دستگاه فکری خود ترجمه و منتقل نساخته است؛ درست به همین دلیل، سنت گرایی اخوان، به مثابه رجعتی صرفاً رمانتیک، علیه اصالت و رسالت خویش-یعنی خلق پراکتیس و عاملیت-، شورش کرده‌است.

خوانش شعر «شهر تصویر» منوچهر آتشی بر اساس رویکرد ساختارگرایی هرمنوتیک ریفاتر

محمدجواد منصوری حسن آبادی؛ مسعود آلگونه جونقانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 بهمن 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.50258.4528

چکیده

ریفاتر(1924-2006)، محقق ساختارگرای فرانسوی، در حوزه نشانه شناسی شعر، پژوهش های بنیادی و قابل توجهی را به ثبت رسانده، که رویکرد او در ادامه ضمن حفظ جایگاه ساخت، به هرمنوتیک گرایش پیداکرده‌است. خوانش نشانه‌شناختی ... بیشتر ریفاتر(1924-2006)، محقق ساختارگرای فرانسوی، در حوزه نشانه شناسی شعر، پژوهش های بنیادی و قابل توجهی را به ثبت رسانده، که رویکرد او در ادامه ضمن حفظ جایگاه ساخت، به هرمنوتیک گرایش پیداکرده‌است. خوانش نشانه‌شناختی ریفاتر مبتنی بر سطح محاکاتی و واپس‌نگر است که این شیوه، نقش تعیین‌کننده‌ای را برای خواننده شعر در نظر گرفته و نکات مهمی را در جهت آفرینش شعر از سوی شاعر و بازخوانی آن توسط خواننده، روشن می‌کند. بنابراین، در پژوهش حاضر، به طور موردی، شعر «شهر تصویر» منوچهر آتشی بر اساس الگوی نشانه شناختی ریفاتر، مورد بررسی قرار می‌گیرد و در ادامه به تفسیر شعر «شهر تصویر» بر اساس ساخت این اثر، پرداخته می‌شود. به نظر می‌رسد این شعر حاصل بسط ماتریس واحدی است که دلالتمندی شعر به آن وابسته است. ماتریس در شعر « شهر تصویر » حاکی از « ناامید بودن و بی حسی نسبت به همه‌ی عناصر، زیبایی ها و پرسش ها » است. این ماتریس از طریق امکاناتی همچون انباشت، منظومه توصیفی و فضای متنی، بسط و گسترش یافته‌اند. خوانش شعر در این پژوهش از سطح محاکاتی بر می‌گذرد و به سطحی نشانه‌شناختی می‌رسد. در ادامه با توجه به عدم توجه شیوه ریفاتر به نقد تکوینی، از طریق امکانات برآمده از ساخت شعر، به تفسیر شعر از جهت تأثیر فرم جهان در فرم اثر پرداخته می‌شود که در نهایت نشان می‌دهد حاصل نقد ساختاری شعر «شهر تصویر» و نتیجۀ نقد تکوینی آن با نظر به ملاحظات تاریخی-اجتماعی، مطابق و هماهنگ است.

سوژه-ابژه میان تصویر و کلمه بررسی غزلی از مولانا در پیوند با گزارش افلاکی از آن، بر پایه‌ی اسطوره و شمایل‌نگاری

مصطفی صدیقی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 بهمن 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.51494.4577

چکیده

افلاکی در مناقب‌العارفین خود، گزارشی از غزل «وه چه بی‌رنگ و بی‌نشان که منم» را می‌آورد. این روایت، مواجهه سه قلمرو ادبیات، نقاشی و گزارش تاریخی را نشان می‌دهد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی ... بیشتر افلاکی در مناقب‌العارفین خود، گزارشی از غزل «وه چه بی‌رنگ و بی‌نشان که منم» را می‌آورد. این روایت، مواجهه سه قلمرو ادبیات، نقاشی و گزارش تاریخی را نشان می‌دهد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی مبتنی بر نظریه‌هایی در‌پیوند با اسطوره-شناسی،شمایل‌نگاری و نقاشی این موضوع را بررسی و تحلیل می‌کند.هدف پژوهش، ترسیم نسبت این سه قلمرو(ادبیات ، نقاشی و گزارش تاریخی) و سرانجام، چگونگی مواجهه و ترکیب گفتمان‌های شکل‌گرفته، در تعامل میان گزارش افلاکی و غزل مولوی است.نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در سه قلمرو ادبیات، نقاشی، گزارش تاریخی و تقابل‌های درون‌متن و برون‌‌متن، ساختار طرد و ترکیب حاکم‌است: تقابل‌های برون‌متن، مبتنی بر دو گفتمانی‌ست که یکی(گرجی‌خاتون)به بازنمایی تصویر وشمایل نگاری باور دارد و دیگری(مولانا) بازنمایی را ناممکن می‌داند و نیز تقابل‌های درون‌متنی که گذار به وضعیتی متمایز با تقابل‌ها را نشان‌می‌دهند.و سرانجام، تقابل‌های برون‌متنی با استحاله شمایل به کلمه در گفتمان اول و شکل‌گیری انسان-سخن در گفتمان دوم و در‌پیوند با آن، تقابل‌های درون-متنی نیز با شکل‌گیری زبان شطح‌گونه، به قلمرو مشترک بی‌زمانِ زبان، وارد‌می‌شوند؛ این ترکیب و همسانی، حاصل حذف و طرد تصویر،زمان و سخن(به مثابه پوست و جامه برای معنا) است.

یَلَک

شهره معرفت

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 اسفند 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.51259.4566

چکیده

بررسی و تحقیق در متون کهن فارسی ، به‌ ویژه متونی که تاکنون به چاپ نرسیده‌اند و دقّت در ضبط‌های نسخه‌ ها ، سبب می‌شود تا به صورت و معنای دقیق‌تر برخی از کلمات و اصطلاحات دست یافت. شرف‌الدّین شفروه اصفهانی ... بیشتر

حساب غالب و مغلوب: حسابی ناشناخته و گونه ای شکل نایافته

محسن شفیعی قهدریجانی؛ محسن محمدی فشارکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 اسفند 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.50564.4582

چکیده

فالنامه‌ها از انواع ادبی‌ای در زبان فارسی هستند که سیر تحول آن‌ها تابحال مورد بررسی قرار نگرفته است، یکی از صورتهای پیشینی فالنامه‌ها "حساب غالب و مغلوب" است که در متون ادبی و تاریخی فارسی بازتاب یافته ... بیشتر فالنامه‌ها از انواع ادبی‌ای در زبان فارسی هستند که سیر تحول آن‌ها تابحال مورد بررسی قرار نگرفته است، یکی از صورتهای پیشینی فالنامه‌ها "حساب غالب و مغلوب" است که در متون ادبی و تاریخی فارسی بازتاب یافته است. از شاخص‌ترین این متون خسرو و شیرین نظامی است، در ضمن این منظومه، فرهاد از مقوله‌ای به نام «حساب غالب و مغلوب» به گونه‌ای مبهم سخن می‌گوید که دریافت فحوای بیت با دشواری همراه است.همانطور که از واژة حساب برمی‌آید، غالب و مغلوب نوعی محاسبه ریاضی است که در ابیات نظامی نحوه محاسبه آن مشخص نیست و شارحان آثار نظامی نیز به نحوه محاسبه و چیستی آن نپرداخته‌اند. درواقع غالب و مغلوب نوعی فال و پیشگویی است در قالب اعداد. این حساب اغلب در جنگ کاربرد دارد و مدعیان آن بر این باورند که با این حساب می‌توانند طرف پیروز جنگ را پیش از ورود به جنگ مشخص کنند.در این مقاله ما با استفاده از روش کمی و توصیفی، پس از بررسی نمونه‌های غالب و مغلوب در متون چاپی و خطی فارسی، و نگاهی بر منابع غیرفارسی به ارائة نمونه‌های موجود در متون شاخص فارسی از این مقوله می‌پردازیم؛ سپس با استفاده ازاین منابع، ساختار و چگونگی محاسبة “غالب و مغلوب” ونحوه استفاده از آن برای یافتن طرف غالب و طرف مغلوب در جنگ و موارد دیگر استفاده از آن را بیان خواهیم کرد.

جنگ اشعار کتابخانۀ مرکزی تبریز (جنگ نخجوانی)، نسخه‌ای دیگر از روضة‌الناظر و نزهة‌الخاطر

مهدی دهقان؛ امین یعقوبی(ماریف)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 اسفند 1403

https://doi.org/10.22099/jba.2025.50760.4548

چکیده

در کتابخانه مرکزی (ملی سابق) تبریز نسخه‌ای با عنوان جنگ اشعار به شمارۀ 3047 محفوظ است که نگارندگان این جستار با بررسی آن به این نتیجه رسیدند که متن آن درست همان متن روضة‌الناظر و نزهة‌الخاطر است. از آنجایی ... بیشتر

سبب تألیف منظومه‌های روایی عاشقانه فارسی تا قرن هشتم

ماریه نورالدینی گچینی؛ مهدی دهرامی؛ حشمت اله آذرمکان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 فروردین 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2025.50119.4524

چکیده

سرایش و خلق هر اثر ادبی انگیزه و سببی دارد که نویسنده یا شاعر در بیشتر مواقع بدان اشاره می‌کند و گاهی نیز برحسب دلایل برون متنی می‌توان به آن پی برد. توجه به ذکر تالیف به حدی است که در بیشتر منظومه‌ها، ... بیشتر سرایش و خلق هر اثر ادبی انگیزه و سببی دارد که نویسنده یا شاعر در بیشتر مواقع بدان اشاره می‌کند و گاهی نیز برحسب دلایل برون متنی می‌توان به آن پی برد. توجه به ذکر تالیف به حدی است که در بیشتر منظومه‌ها، بخشی از مقدمه اثر بدان اختصاص یافته است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است و هدف آن بررسی سبب تالیف منظومه‌های روایی عاشقانه فارسی تا قرن هشتم است و سعی دارد نشان دهد شاعران چه انگیزه‌هایی برای سرایش اثر خود داشته‌اند و آیا همواره آنچه شاعر در سبب تالیف آورده قابل پذیرش است یا موضوعی خیالی و بن‌مایه‌ای ادبی محسوب می‌شود. این مقاله با بررسی سبب تالیف در نوزده منظومه غنایی تا قرن هشتم نشان داده که آنها در دو دسته مولف‌محور و مخاطب‌محور جای می‌گیرند. در نوع نخست شاعر منفعت شخصی و فردی مثل ماندگاری نام نیک و نشان‌دادن توانایی و مهارت خود یا دریافت صله مدنظر داشته و در نوع دوم، شاعر منظومه‌ای را به سفارش دیگران و اجابت درخواست آنها سروده است. پربسامدترین سبب تالیف سفارش دیگران از جمله صاحبان قدرت و درباریان است که در دوازده اثر بدان اشاره شده است. مردم پسندی و تمایل آنها به داستان‌های عاشقانه نیز دومین انگیزه سرایش محسوب می‌شود که هردو انگیزه مخاطب‌محور است. از میان صاحبان منظومه‌های مورد بررسی، نظامی توجه خاصی به ثبت آن داشته و بخش مستقلی بدان اختصاص داده است.

مزرع سبز فلک و داس مه نو؛ گزارش بیتی از حافظ براساس نظریة اسطورة بازگشت جاودانه

ابوالفضل محبی؛ امیرعباس عزیزی فر؛ سجاد غلامی انجیرکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2025.51193.4563

چکیده

اسطورة بازگشت جاودانه برای هر پدیدة زمینی، نمونه‌ای آغازین، برتر و آسمانی در نظر می‌گیرد؛ به بیان دیگر، هر چیزی در این جهان را تقلیدی از نمونه‌ای مینوی می‌داند. حافظ در بیتی مشهور از «مزرع سبز فلک» ... بیشتر

تحلیل بلاغی شعر فارسی بر اساس خوانشی شناختی از زمانمندی زبان

محمدرضا امینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2025.51401.4578

چکیده

. یکی از اندیشه‌های کلیدی سوسور تاکید بر اهمیت زمانمند یا خطی بودن زبان و کارکردهای آن در ساحت‌های گوناگون است که در سال‌های اخیر گروهی از زبانشناسان بر اساس آن نحو زمانمند را به عنوان نگرشی نو بنیاد ... بیشتر . یکی از اندیشه‌های کلیدی سوسور تاکید بر اهمیت زمانمند یا خطی بودن زبان و کارکردهای آن در ساحت‌های گوناگون است که در سال‌های اخیر گروهی از زبانشناسان بر اساس آن نحو زمانمند را به عنوان نگرشی نو بنیاد نهاده‌اند. از طرف دیگر توجه به زمانمندی حلقه‌های زنجیره‌ی سخن باعث تمرکز و دقت خاصی در چینش و جایگاه تک تکِ اجزای سخن می‌شود که هر کدام از آنها نقش مهمی در ایجاد زیبایی و بلاغت شعر فارسی دارند. نوشتار حاضر براساس این اصول و با توجه به این‌که نحو زبان فارسی به‌ویژه در شعر آزادی بیشتری به سرایندگان می‌دهد کوشیده است نوعی تحلیل بلاغی تازه را پیشنهاد کند. این روش در مرحله‌ی اول با الهام از علوم ادبی سنتی و رویکرد فرمالیسم به عنوان دو شیوه‌ی مهم سنتی و نوین تحلیل زبان شعر، با دقت بسیار علل ادبی و بلاغی را در جزئی‌ترین تغییرات جایگاه هر عنصر را جستجو می‌کند. در مرحله‌ی دوم این روش جدید با بهره‌گیری از اصول و شیوه های شعرشناسی شناختی می‌کوشد نقش هر کدام از این تغییرات را در معنا و تاثیری که مخاطب از شعر دریافت می‌کند به دقت نشان دهد. نتایج همگون تحلیل‌های نمونه نشان می‌دهد که این شیوه‌ی پیشنهادی به دلیل انسجام منطقی خود قادر است ساختارهای بلاغی مبتنی بر زمانمندی در شعر را که در زمینه‌هایی چون آموزش فارسی عمومی و تخصصی، گویندگی، خوانندگی، تصحیح متون ادبی و ترجمه کاربرد بسیار دارند بیابد و تجزیه و تحلیل کند.

ساخت داخلی فضاهای ذهنی در استعاره‌های داستان «رستم و سهراب» بر اساس نظریه‌ی شناختی فوکونیه

ابوالفضل مصفا جهرمی؛ عظیم جباره ناصرو

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22099/jba.2025.47856.4419

چکیده

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ادبیات فارسی سمبولیک بودن آن است و استعاره از نگاه شناختی از موضوعات جدید در این حوزه به شمار می‌رود. نگارندگان در این پژوهش می‌کوشند با بررسی استعاره‌های داستان «رستم ... بیشتر یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ادبیات فارسی سمبولیک بودن آن است و استعاره از نگاه شناختی از موضوعات جدید در این حوزه به شمار می‌رود. نگارندگان در این پژوهش می‌کوشند با بررسی استعاره‌های داستان «رستم و سهراب» بر اساس مدل شناختی فضاهای ذهنی فوکونیه و ساخت داخلی آن یعنی فریم‌ها بپردازند. بر اساس نظریه‌ی فوکونیه، استعاره، رفتن از یک فضای ذهنی به فضای دیگر است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد فضاهایی که استعاره‌های متن رستم و سهراب بر اساس آن‌ها شکل گرفته است، در چهار دسته قرار می‌گیرد: نخست، استعاره‌هایی که می‌توان برای آن‌ها یک فریم کلی‌تر در نظر گرفت و همه را در قالب یک فضای ذهنی تحلیل کرد. فریم قدرت بر همه‌ی این استعاره‌ها مسلط است؛ گروه دوم، استعاره‌هایی که فریم پیوند دهنده برای آن‌ها در گفتمان شعر نقش چندانی بازی نمی‌کند؛ دسته‌ی سوم، استعاره‌هایی که فرایندی محسوب می‌شوند و یکی از فضاها با یک فریم فرایندی (فعلی) مرتبط می‌شود؛ مهم‌ترین ویژگی این دسته این است که قسمت‌هایی از فریم در متن فعال هستند. فریم‌های فرایندی از این نظر در خور توجه هستند که وقوع برخی کلمات در شعر را توجیه می‌کنند و گفتمان متن را شکل می‌دهند. دسته‌ی چهارم استعاره‌ها از این نظر در خور توجه هستند که مسیر استعاری را از انتزاعی به عینی دنبال می‌کنند و از این دیدگاه در تقابل با سایر استعاره‌های متن هستند که مسیر حرکت استعاره‌ای آن‌ها از عینی به انتزاعی یا از انتزاعی به انتزاعی‌تر است.

تعداد مقالات ارسال شده	3,524
تعداد مقالات رد شده	2,688
درصد عدم پذیرش	76
تعداد مقالات پذیرفته شده	434
درصد پذیرش	12
تعداد پایگاه های نمایه شده	18

تعداد دوره‌ها	17
تعداد شماره‌ها	63
تعداد مقالات	584
تعداد نویسندگان	818
تعداد مشاهده مقاله	1,182,176
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	577,268
نسبت مشاهده بر مقاله	2024.27

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان